7-Мавзу. Даромад самараси ва алмаштириш самараси

Нархнинг ҳар қандай ўзгариши, биринчидан: реал даромадни оширади, натижада бефарқлик эгри чизиғи силжийди ва истеъмолчи сотиб олиши мумкин бўлган неъматлар таркибини ўзгартиради; иккинчидан - нархлар нисбатини ўзгартиради ва бир неъмат (Б) билан бошқа неъмат (А) алмаштирилади.

• Б неъмат

• Б

• Б

• Б1

• Б3

• Б2

• A

• A

• A

• A3

• A2

• A1

• E1

• E3

• U2

• E2

• U1

• А неъмат

• X2

• X1

Бюджет чизиғининг бошланғич ҳолати БА ва А неъмат нархи пасайгандан кейинги ҳолати БА келтирилган. Бошланғич бюджет чизиғида U1 бефарқлик эгри чизиғига мос келувчи оптимал мажмуа E1 нуқта билан ифодаланган. E1 нуқтада истеъмолчи Б неъматдан Б1 миқдорда, A неъматдан A1 миқдорда сотиб олади. A неъматнинг нархи тушгандан кейин, янги оптимал мажмуа БА бюджет чизиғи билан U2 бефарқлик эгри чизиқлари кесишган E3 нуқтага ўтади. E3 нуқтада истеъмолчи Б3 миқдорда Б неъматдан ва A3 миқдорда A товардан сотиб олади. Демак, A неъмат нархининг пасайиши истеъмолчининг реал даромадини, унинг товар сотиб олиш имкониятини оширади, яъни унинг ўз эҳтиёжини қондириш даражасини оширади. Бу ерда A неъматни истеъмол қилиш ҳажмининг умумий ўзгариши (унинг нархи тушиши ҳисобидан) расмда A1A3билан белгиланган. Истеъмолчи бошида 0A1 миқдорда неъматдан сотиб олади, нарх ўзгаргандан кейин сотиб олиш ҳажми 0A3 га ўзгаради. Б товарни сотиб олиш ҳажми 0Б1 дан 0Б3 га қисқарди. A неъмат истеъмолининг умумий ўзгариши A1A3 га умумий самара дейилади. Энди умумий самарани даромад самарасига ва алмаштириш самарасига қандай ажралишни кўрамиз. Даромад самарасини аниқлаш учун БА бюджет чизиғига параллел қилиб БА бюджет чизиғини U1 бефарқлик эгри чизиғига уринадиган қилиб ўтказамиз ва бу урилган нуқтани E2 деб белгилаймиз. E2 нуқтага мос келувчи оптимал мажмуадаги A неъмат миқдори A2 га тенг ва у A1A3 умумий самарани икки қисмга ажратади: A1A2 ва A2A3. A2A3 ўзгаришга даромад самараси дейилади ва A1A2 ўзгаришга - алмаштириш самараси дейилади.

• Бюджет чизиғининг бошланғич ҳолати БА ва А неъмат нархи пасайгандан кейинги ҳолати БА келтирилган. Бошланғич бюджет чизиғида U1 бефарқлик эгри чизиғига мос келувчи оптимал мажмуа E1 нуқта билан ифодаланган. E1 нуқтада истеъмолчи Б неъматдан Б1 миқдорда, A неъматдан A1 миқдорда сотиб олади. A неъматнинг нархи тушгандан кейин, янги оптимал мажмуа БА бюджет чизиғи билан U2 бефарқлик эгри чизиқлари кесишган E3 нуқтага ўтади. E3 нуқтада истеъмолчи Б3 миқдорда Б неъматдан ва A3 миқдорда A товардан сотиб олади. Демак, A неъмат нархининг пасайиши истеъмолчининг реал даромадини, унинг товар сотиб олиш имкониятини оширади, яъни унинг ўз эҳтиёжини қондириш даражасини оширади. Бу ерда A неъматни истеъмол қилиш ҳажмининг умумий ўзгариши (унинг нархи тушиши ҳисобидан) расмда A1A3билан белгиланган. Истеъмолчи бошида 0A1 миқдорда неъматдан сотиб олади, нарх ўзгаргандан кейин сотиб олиш ҳажми 0A3 га ўзгаради. Б товарни сотиб олиш ҳажми 0Б1 дан 0Б3 га қисқарди. A неъмат истеъмолининг умумий ўзгариши A1A3 га умумий самара дейилади. Энди умумий самарани даромад самарасига ва алмаштириш самарасига қандай ажралишни кўрамиз. Даромад самарасини аниқлаш учун БА бюджет чизиғига параллел қилиб БА бюджет чизиғини U1 бефарқлик эгри чизиғига уринадиган қилиб ўтказамиз ва бу урилган нуқтани E2 деб белгилаймиз. E2 нуқтага мос келувчи оптимал мажмуадаги A неъмат миқдори A2 га тенг ва у A1A3 умумий самарани икки қисмга ажратади: A1A2 ва A2A3. A2A3 ўзгаришга даромад самараси дейилади ва A1A2 ўзгаришга - алмаштириш самараси дейилади.