7-mavzu. Konstitutsiyaviy tuzumning iqtisodiy va ijtimoiy asoslari: mavjud holat va ularning mustaxkamlash muammolari

Bozor iqtisodiyotining o'ziga xos xususiyatlari:

- ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulkchilik;

- raqobat erkinligiga asoslangan iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning bozor mexanizmi;

- ko'plab mustaqil, shaxsan bepul tovarlarni sotib oluvchilar va sotuvchilar.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy iqtisodiy masalalar narx, foyda, zarar kabi ko'rsatkichlar yordamida bozor orqali hal etiladi. Shunday qilib, ijtimoiy yo'naltirilgan yoki "inson uchun iqtisodiyot" ishlab chiqarish munosabatlari va boshqaruv mexanizmi ishlab chiqarishning inson hayoti sifatini yaxshilashga, shaxsning yuksalishiga bo'ysunishini ta'minlaydigan iqtisodiy tizim deb qaraladi.

Sivilizatsiyalashgan tartibga solinadigan bozor barcha mulk shakllarining plyuralizmiga, aralash ko'p tuzilmali iqtisodiyotni shakllantirishga asoslanadi. Aralash iqtisodiyotning mohiyati - xususiy va jamoat manfaatlari, erkin bozor, raqobat va davlatning ijtimoiy-iqtisodiy faoliyati kabi jamiyatning iqtisodiy hayotini qurish va tartibga solishning ikki xil tamoyillarining birga yashashi va o'zaro aloqasi. Aynan shu kombinatsiya zamonaviy iqtisodiyotning yadrosi deb hisoblanishi mumkin bo'lgan asosiy aloqani tashkil etadi. Ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiyot bu aralash iqtisodiyotdir. Agar bozor ishlab chiqarishni odamlarning o'sib borayotgan va doimiy o'zgarib turadigan ehtiyojlariga maksimal darajada yo'naltirishni ta'minlaydigan mexanizm bo'lsa, unda davlat barqarorlik, xavfsizlik va ijtimoiy adolatning ijtimoiy kafolati sifatida harakat qiladi. Aralash iqtisodiyotning o'ziga xos xususiyatlaridan biri bu mulk turlarining xilma-xilligi va iqtisodiy faoliyatning tashkiliy-huquqiy shakllari. Ular istisno qilmaydi, balki bir-birini to'ldiradi va boyitadi. Ushbu kombinatsiya iqtisodiyotning barqarorligi va moslashuvchanligi, uning yuqori samaradorligi va ijtimoiy yo'naltirilganligining eng yuqori sintezini ta'minlaydi.

Shunday qilib, O'zbekiston davlat suverenitetining iqtisodiy asosi sifatida tanlangan ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti ijtimoiy rivojlanishning zamonaviy bosqichi va respublikaning o'ziga xos sharoitlariga eng mos keladi va quyidagilarni ta'minlashga mo'ljallangan:

- erkin bozor kon'yunkturasini rag'batlantiradigan yuridik va jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning konstitutsiyaviy, qonunchilik va huquqiy kafolatlari;

- mulkning barcha turlari va boshqaruv shakllarining qonuniy tengligi, xo'jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatining maksimal erkinligi;

- xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning o'z xo'jalik faoliyati natijalari uchun to'liq javobgarligi;

- umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligi va iqtisodiy munosabatlarda milliy urf-odatlar, urf-odatlar, xalq turmush tarzini to'liq hisobga olish;

- munosib turmush sharoiti va inson taraqqiyoti, ishonchli ijtimoiy kafolatlar, aholi turmush darajasining muttasil o'sishi;

- O'zbekiston jahon hamjamiyatida munosib o'rin egallab, xalqaro mehnat taqsimotida teng va o'zaro manfaatli asosda faol ishtirok etmoqda.