7-Mavzu: Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda qo`llaniladigan o`lchov qurilmalari
Download 34.98 Kb. Pdf ko'rish
|
|
diapazoni deyiladi. O‘lchanayotgan kattalikning o‘lchash vositasini ruxsat etilgan
xatoligi bilan meyorlashtirilgan qiymatlar sohasi o‘lchash asbobi yoki o‘lchash o‘zgartirgichining o‘lchash diapazoni deyiladi.Texnik asboblaridagi o‘lchash diapazoni va ko‘rsatish diapazonlari bir biriga mos keladi. Yuqori va quyi o‘lchash chegaralari deb ataluvchi o‘lchash diapazonining eng kichik va eng katta qiymatlari o‘lchash chegaralari deb ataladi. O‘lchash natijalariga vaqt, o‘lchash joyi, o‘lchayotgan shaxs va boshqalarning ta’sir ko‘rsatmasligi uchun o‘lchashlarning bir xilligini ta’minlash zarur.Buning uchun quyidagilar kerak: 1.O‘lchov birligi (masalan, SI tizimi); 2.Etalonlar; 3.O‘lchash vositalari (ishchi va namunaviy asboblar);3.Tekshirish sxemasi – turli darajadagi ishchi va namunaviy o‘lchash vositalarini birgalikda ishlash tartibini reglamentlashtiruvchi hujjat. O‘lchash vositalarining asosiy turlariga o‘lchovlar, o‘lchash asboblari, o‘lchash o‘zgartkichlari va o‘lchash qurilmalari kiradi. O‘lchov – berilgan o‘lchamdagi fizik kattalikni qayta o‘lchash uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositasi. Masalan, qadoqtoshmassa o‘lchovi; o‘lchov rezistori – elektr qarshilik o‘lchovi; yoritish lampasi – yorug‘lik o‘lchovi va h.k. Bir xil o‘lchamli fizik kattalikni qayta o‘lchaydigan bir qiymatli hamda turli o‘lchamdagi qator bir nomli kattaliklarni qayta o‘lchaydigan ko‘p qiymatli o‘lchovlar bor. Ko‘p kiymatli o‘lchovlarga bo‘linmali chizg‘ichlar, induktivlik variometri va boshqalar misol bo‘la oladi. Maxsus tanlangan, faqat alohidagina emas, balki turli birikmalarda turli o‘lchamli qagor bir nomli kattaliklarni qayta o‘lchash maqsadida qo‘llaniladigan o‘lchovlar komplekti o‘lchovlar to‘plamini tashkil etadi. Masalan, qadoqtoshlar to‘plami, uchlikli uzunlik o‘lchovlari to‘plami, o‘lchov kondensatorlari to‘plami va x. O‘lchovlar magazini – sanoq qurilmalari bilan bog‘langan maxsus qayta ulagichlarga ega bo‘lgan bitta konstruktiv butun qilib birlashtirilgan o‘lchovlar to‘plami. O‘lchovlarga standart namunalar va namuna moddalar ham kiradi. Standart namuna – modda va materiallarning xossalarini yoki tarkibini xarakterlovchi kattaliklarning birligini qayta tiklash uchun o‘lchov. Masalan, tarkibidagi ximiyaviy elementlari ko‘rsatilgan ferromagnit materiallar xossalariniig standart namunasi. Namuna modda – tasdiqlangan spetsifikatsiyada ko‘rsatilgan tayyorlash shartlariga rioya qilinganda tiklanadigan ma’lum xossalarga ega bo‘lgan moddadan iborat o‘lchov. Masalan, “toza” gazlar, “toza” metallar, “toza” suv. Kuzatuvchi idrok qilishi uchun qulay shakldagi o‘lchov informatsiyasi signalini ishlab chiqishga xizmat qiladigan o‘lchash vositasi o‘lchov asbobi deyiladi. O‘lchov asbobida kuzatuvchi o‘lchanayotgan kattalikning son qiymatini o‘qishi yoki sanashi mumkin. O‘lchov asboblari analog va rakamli bo‘lishi mumkin. Analog o‘lchov asboblarida asbobning kursatishi o‘lchanayotgan kattalik o‘zgarishining uzluksiz funksiyasidan iborat bo‘ladi, raqamli o‘lchov asboblarida esa ko‘rsatishlar o‘lchov informatsiyasi signalini diskret o‘zgartirish natijasidan iborat bo‘lgan raqamli shaklda ifodalangan bo‘ladi. O‘lchashga doir axborotni uzatish, o‘zgartirish, ishlov berish va saqlash uchun qulay bo‘lgan, ammo kuzatuvchi bevosita idrok qilishi mumkin bo‘lmaydigan shakldagi signalni ishlab chiqish uchun xizmat kiladigan o‘lchash vositasi o‘lchash o‘zgartkichi deb ataladi.. O‘lchanayotgan kattalik keltirilgan o‘lchash o‘zgartkichi birlamchi o‘zgartkich deyiladi. Birlamchi o‘lchash o‘zgartkichlari, ko‘pincha, datchikdeb yuritiladi. Uning bevosita o‘lchanayotgan kattalik ta’siridagi qismi sezuvchan element deyiladi. Masalan, termoelektrik termometrda termopara, manometrik termometrda termoballon ana shunday elementlardir. O‘lchov asboblari va o‘zgartkichlari o‘lchanayotgan kattalikning turiga qarab tegishli nomlarga ega bo‘ladi, masalan, termometrlar, manometrlar, difmanometrlar, sarf o‘lchagichlar, satx o‘lchagichlar, gaz analizagorlari, konsentratomerlar, nam o‘lchagichlar va hokazo. Ko‘rsatuvchi analog o‘lchov asboblarining sanoq qurilmasi shkala va (strelkali yoki nurli) ko‘rsatkichdan tuzilgan. O‘lchov asbobining shkalasi ko‘rsatilgan. Shkaladagi sonli qiymatlar ko‘rsatilgan belgilar shkalaning sonli belgilari deyiladi. Shkalaning ikki qo‘shni belgilari orasidagi oraliq shkalaning bo‘linmasi deyiladi. Shkalaning ikki qo‘shni belgisi mos kelgan kattalik qiymatlari ayirmasi shkala bo‘linmasining qiymati deyiladi. O‘zgarmas bo‘linmali va o‘zgarmas qiymatli shkala tekis shkala deyiladi. O‘lchanayotgan kattalikning sanoq qurilmasi bilan aniqlanadigan hamda o‘lchanayotgan kattalik uchun qabul qilingan birliklarda ifodalangan qiymatlari o‘lchov asbobining ko‘rsatishlari deyiladi. O‘lchanayotgan kattalikning shkalada ko‘rsatilgan eng kichik kiymati shkalaning boshlang‘ich qiymati, eng katta qiymati esa shkalaning oxirgi qiymati deyiladi. Shkalaning uning boshlang‘ich va oxirgi kiymatlari bilan chegaralangan kiymatlari soxasi (oralig‘i) ko‘rsatuvlar diapazoni deyiladi. O‘lchanayotgan kattalikning o‘lchov vositalari uchun yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar normalangan qiymatlari sohasi o‘lchov asbobi yeki o‘lchov o‘zgartkichining o‘lchov diapazoni deyiladi. Texnik asboblarda, odatda, o‘lchov diapazoni bilan ko‘rsatuvlar diapazoni moc keladi. O‘lchov diapazonining eng kichik va eng katta qiymatlari o‘lchov chegaralari deyiladi. Shkaladan sanoq olishda shkala qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan bo‘lishi mumkin. Shkalalarda belgilar to‘g‘ri chiziq buylab yoki yassi yoxud silindrsimon sirtdagi aylana yoyi bo‘ylab joylashgan bo‘ladi. O‘lchov asboblari shkalalarining eng ko‘p uchraydigan turlari ko‘rsatilgan Sezgir elementlari: gofrlangan membrana, membranali korobkalar, membranali bloklar bo‘lgan asboblar katta bo‘lmagan ortiqcha bosimni, vakuumni va bosimlar farqini o‘lchaydilar. Membranaga yuqoridan ta’sir etayotgan ortiqcha bosim kamerada shu membranaga ta’sir etayotgan kuchga aylanadi, N 1 =P Download 34.98 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|