7-sinf O’zbekiston tarixi (Majburiy fan) XIV asrning o’rtalarida Movaraunahrda ijtimoiy-iqtisodiy hayot

7-sinf O’zbekiston tarixi (Majburiy fan)
XIV asrning o’rtalarida Movaraunahrda ijtimoiy-iqtisodiy hayot
1.Amir Temur 1366-yil Kesh viloyatidagi Xo’ja Ilg’or qishlog’ida tug’ilgan
2.Amir Temurning onasi Takina Xotun, otasi Barlos urug’i oqsoqoli Amir Tarag’ay bo’lgan
3. Amir Temurni 7 yoshdan madrasaga berishgan
4.Ibn Xaldunning ta’kidlashicha Amir Temur turk, arab, fors xalqlari tarixini chuqur o’rgangan
5.Tug’luq Temur 1360-1361-yillarda Movaraunahrni 2 marta bosib oldi.
6.Tug’luq Temur Amir Temurni Kesh viloyatiga dorug’a etib tayinladi
7.1363-yil - Qunduzcha jangi
8.1365-yilning bahorida (22-may kuni) “Loy jangi” bo’lib o’tdi.
“Loy jangi” bu – Amir Temur va Iyosxo’ja o’rtasidagi jang. Amir Temur mag’lub bo’ldi.
9.Sarbadorlar harakatining rahbarlari------XIV asrning 60-yillarida

mudarris-------Mavlonzoda Samarqandiy hunarmand-------Abu Bakr Kalaviy mohir mergan--------- Xurdaki Buxoriy

Samarqandda bo’lib o’tgan

10. 1366-1370-yillarda Amir Temur va Amir Husayn o’rtasida bir necha bor to’qnashuvlar bo’lib o’tdi.
Amir Temur – Markazlashgan davlat asoschisi
1. 1370-yilning bahorida Amir Temur Balx hukmdori Amir Husaynga qarshi yo’lga chiqadi va Termiz yaqinidagi Biyo qishlog’ida Sayyid Baraka unga nog’ora va bayroq (oliy hokimiyat ramzi) tortiq qiladi.
2.Amir Temur 1370-yil 10-aprelda Balx shahri Amir Temurga taslim bo’ladi.
3.1370-yil iyulda Samarqandda Katta qurultoy chaqiriladi va Samarqand davlat poytaxti deb e’lon qilinadi.
4.1372-1388-yillarda Xorazmga 5 marta yurish qildi va egalladi
5.1381-yilda Hirot, Seiston, Mozandaron egallandi.
6.Saraxs, Jom, Qavsiya, Sabzavor jangsiz egallandi.

Amir Temur saltanatining tashkil topishi

1. A.Temur saltanatida davlat boshqaruvi 2 idoradan iborat: dargoh va vazirlik Dargohni Oliy hukmdorning o’zi boshqargan
2.Devon (Vazirlik) devon begi (bosh vazir) tomonidan boshqarilgan.
3.Sarhadlar va tobe mamlakatlarning boshqaruvi bilan yana 3 vazir shug’ullangan
4.Tavochi – askariy qismlarni viloyatlardan to’plash bilan shug’ullangan.
5.Temur Sharqda birinchi bo’lib qo’shinga to’pni olib kirgan.
6.Ibn Arabshohning guvohlik berishicha, Sohibqiron qo’shinida ayollardan iborat bo’linma ham bo’lgan.
7. Sharafiddin Ali Yazdiy Qo’shinni 7 qo’lga – qismga bo’lib joylashtirish tartibini birinchi bo’lib Amir Temur joriy qilgan deb yozadi.
8.1395-yilning 15-aprelida Shimoliy Kavkazda Tarax daryosi bo’yida A.Temur va To’xtamishxon o’rtasida jang bo’ldi. Amir Temur g’alaba qozondi.
9.A.Temur 1398-1399-yillarda Hindistonga yurish qildi va Dehlini egalladi.
10. 1402-yil 20-iyulda Amir Temur va Yildirim Boyazid o’rtasida Anqara jangi bo’ldi.
11. 1404-yil 27-noyabrda 200 ming qo’shin bilan Xitoyga yurish boshladi.
12. Amir Temurning harbiy san’at va davlat boshqarish uslubiga bag’ishlangan asari – Temur tuzuklari
33-§
1. 1371-1390-yillarda Mo’g’uliston ustiga 7 ta harbiy yurishni amalga oshirdi.
2. A. Temur va Misr sultoni Barquq o’rtasida rasmiy aloqalar 1385-yildan boshlangan.
3. 1386-1405-yillarda ular o’rtasida 25 marta elchilar almashinuvi bo’ldi.
4. 1402-yil Amir Temur Fransiya va Angliyaga Karl VI va Gernri XIV huzuriga o’z elchilarini yubordi.
5.Fransiya qiroli karl VI 1403-yil 15-iyunda javob maktubini yo’llaydi.
6.G’arbda Mironshoh “Katolik oqimining homiysi” sifatida shuhrat qozongan.
7.A.Temur Ispaniya (Kastiliyaga) Muhammadqorini vakil qilib jo’natdi.
8.Klavixoning asarlari “Buyuk Temur tarixi”, “Temur qarorgohi”, “Amarqandga sayohat kundaligi”
9. Samarqandga
Xurosondan: ma’danlar, Hind va Sinddan: yoqut, olmos, Xitoydan: atlas, choy mushk olib kelingan.
10.Klavixo Xitoy poytaxti Xonbaliqdan 800 tuyalik savdo karvoni kelganini qayd etgan.
34-§
1. A.Temur 35 yil davomida davlatni boshqardi.
2. Bog’dod, Darband, Boylakon sharlarini qayta qurdirdi.
3.Amir Temur haqidagi asarlar:
Perondino ------Skifiyalik Tamerlanning ulug’vorligi (1553-y Florensiya)
Pero Meksika -------Buyuk Temur tarixi
Klavixo --------Esdaliklar (1582-y) Xristafor Morlo: “Buyuk Temur”
I.Mo’minovning “Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli”(1968)
4. 1995-yilda Amir Temur jamg’armasi tuzildi.
5. 1996-yilda Amir Temurning 660 yilligi nishonlandi: Amir Temur ordeni va Toshkentda Temuriylar davri muzeyi tashkil etildi.
6. 2017-yil 30-iyunda -------Temurbeklar maktabi ta’sis etildi.
35-§
1. 1405-yil 18-fevralda O’rtrorda Amir Temur vafot etdi.
2.1407-yil 22-fevralda Pirmuhammad vaziri Pir Ali Tor boshliq fitnachilar qo’lida halok bo’ldi.
3. 1408-yil 22-aprel Qora Yusuf bilan bo’lgan jangda Mironshoh halok bo’ldi.
4.Amir Xudoydot va Xalil sulton o’rtasida 1409-yil bahorida Sheroz yaqinidagi Zarafshon daryosi bo’yida jang bo’lib o’tdi.
36-§
1.1409-yil Shoxruh 15 yoshli Ulug’bekni Movaraunnahrga hokim etib tayinlandi.
2. 1410-yil 20-aprelda Qizilravot mavzeyida Shayx Nuriddin va Ulug’bek o’rtasida jang bo’ldi.
3.1412-yildan boshlab 18 yoshli Ulug’bek Mmovaraunnahrda to’liq boshqaruvni qo’liga oldi.
4.1425-yil Issiqko’l yaqinida jang bo’ldi.
5.1449-yil oktabrda Damashq qishlog’ida Ulug’bek va Abdulatif o’rtasida jang bo’ldi.
6. 1449-yil Ulug’bek 55 yoshida halok bo’ldi.
37-§
1.Ulug’bekning o’g’illari : Abdulatif va Abdulaziz
2.”Padarkush ” o’g’il Abdulatif 65 oy mamlakatni boshqardi.
3.1454-yil Abdulqosim Bobur vafot etdi
4.1457-yil Abu Said taxtni egalladi va Xurosonni birlashtirdi
5.1469-yil bahorida Abu Said vafot etdi taxtni Amir Husayn egalladi
6.Amir Husayn saroyida Navoiy dastlab muhrdorlik keyinroq vazir lavozimini egalladi.
38-§
1.Samarqand va Hirotda qurilish ishlari avj olgan
2.G’isht terib imorat qaddini bino qiluvchilar :banno, pardoz beruvchiklar ustoz deyilgan.
3.1428-yilda Ulug’bek Fulusiy pullar islohotini o’tkazdi.
4.Sug’orma dehqonchilik yerlaridan olinadigan soliq: xiroj bo’lgan.
5.Mulk yerlarining bir qismidan usha (1/10) 10% olingan.
6.Chorvadan 1/40 ya’ni 2.5% zakot olingan.
7.Majburiy mehnat Begor deyilgan.
39-§
1. 1404-yil Saroymulkxonim Samarqandda madrasa qurdirdi.
2. Hirotda 36ta madrasa bo’lgan
3.1417-yil Buxoroda 1420-yil Samarqandda, 1433-yil G’ijduvonda madrasalar qurilgan.
4.Samarqand madrasasida birinchi birinchi darsni darsni Shamsiddin Muhammad Xavofiy o’qigan.
5.Ilmi hay’at (astranomiya) dan darsni Qozizoda Rumiy bergan.
40-§
1.1424-1429-yillarda Samarqandda Obirahmat anhori bo’yida rasadxona qurilgan; balandligi 31 metr
2.G’iyosiddin Jamshid boshchiligida sekstant o’rnatilgan.
3. Olimlar:
“Aflotuni Zamon” – Qozizoda Rumiy
“O’z davrining Ptolameyi” – Ali Qushchi
4.Ulug’bek 1018 ta yulduzni o’rni va holatini aniqlagan
5.Ulug’bekning shoh asari “Ziji jadidi Ko’ragoni” (2 jild) bo’lgan.
41-§
1.Durbekning asari “Yusuf va Zulayho”
2.Navoiyning 30 dan ortiq yirik badiiy asarlari mavjud.
3.”Xamsa”, “Xazoyin ul maoniy”, “Mahbub ul-qulub”, “Lison ut-tayr” asarlari
4.Mirxond Balxda tug’ilgan lekin umrining ko’p qismi Hirotda o’tgan
5.Ota-boblari Buxorolik bo’lib, fiqh ilmida shuhrat qozongan
6.Mirxondning asari Ravzat us-safo (Jannat bog’i)
7.Mirxondning nabirasi Xondamir bo’lgan
8.Xondamirning asari – Habib us-siyar
42-§
1.Lavvohlik- lavha chizish
2.Savvohlik qog’ozni sahifalash va kitobni muqovalash
3.Mashhur xattot Mirali Tabriziy nastaliq yozuvini kashf qildi.
4.Sultonali mashhadiy 50 dan ortiq kitob va qo’lyozmalarni ko’chirgan, xattotlik san’ati turlari haqida maxsus asr ham yozgan.
5.Hirotda Ulug’bekning ukase Boysung’or kutubxonasida 40 ta xattot ishlagan
6.1429-yilda bu kutubxonada A. Firdavsiyning “Shohnoma” dostoni ko’chirtrilib, 20ta turli miniaturalar bilan bezatilgan.
7.Navoiy surati – Mahmud Muzahhib qalamiga mansub
8.Kamoliddin Behzod (1455-1536) o’z davrida “Moniyi Soniy” deb ulug’langan.
9.1997-yil 23-yanvardagi farmonga ko’ra K.Behzod nomidagi Davlat mukofoti ta’sis etildi, Milliy rassomchilik va dizayn institutiga Behzod nomi berildi.
10.2000-yil noyabrda Toshkent va Samarqandda YUNESKO homiyligida Behzod tavalludining 545 yilligi keng nishonlandi.