7-tema. Pedagogikalíq texnika haqqínda túsinik. Pedagogikalíq texnikaní

---

7-TEMA. PEDAGOGIKALÍQ TEXNIKA HAQQÍNDA
TÚSINIK. PEDAGOGIKALÍQ TEXNIKANÍ
QÁLIPLESTIRIW METODIKASÍ
JOBASÍ:
7.1. P
edagogikalıq texnika haqqında túsinik. Pedagogikalıq
texnikanıń quram bólekleri.
7.2. Mimika. Pantomimika. 
7.3. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikasın rawajlandırıw jolları.
Тayanısh túsinikleri:
pedagogikalıq teхnika; mimika; mánili qaras; mısqıllı minez
tartıw; tárbiyalanıwshı obyekt; aktyorlıq mádeniyatı; integraciyalıq
usıllar; miynet professiogramması; kommunikativlik tájiriybeler;
gnostikalıq tájiriybeler; pedagogikalıq dóretiwshilik; tárbiyashılıq
shártleri; pantomimika; oqıtıwshınıń anatomiyalıq-fiziologiyalıq
ózgesheligi; jaqsı tárbiyalı tásir; sóylew tempi; dawıs diapazonı;
relaksaciya usılları; integraciyalıq bilimler.
Tema mazmunı:
7.1. P
edagogikalıq texnika haqqında túsinik. Pedagogikalıq
texnikanıń quram bólekleri
Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası qanday kónlikpe hám
tájiriybelerden ibarat ekenligi, pedagogikalıq texnika arqalı
oqıtıwshı oqıw orınlarında tálim-tárbiyalıq iskerligin zamanǵa say
tárizde shólkemlestiriwdi, oqıwshılarǵa tárbiyalıq tásir kórsetiwde
qanday áhmiyetke iye ekenligi sıyaqlı mashqalalar házirgi kúnge
deyin ilimpazlardıń dıqqatın ózine tartıp kelmekte. Pedagogikalıq
texnika -
oqıtıwshınıń tek ǵana tálim-tárbiya procesinde emes,
balkim,
pedagogikalıq iskerliginde kerek bolǵan ulıwmalıq
pedagogikalıq bilim hám tájiriybeler jıynaǵı.
Pedagogikalıq texnikanıń tiykarǵı tárepleri birinshiden,
oqıtıwshınıń
sheberligin
belgilewshi
kásiplik
kónlikpeleri
esaplanadı, yaǵnıy oqıtıwshınıń sawatlı hám kórkem sóyley alıwı,
óziniń pikir-kóz qarasları hám bilimin túsinikli tilde tásirsheń bayan
qılıwı, sezim-tuyǵısın jılawlay alıwı, óziniń jeke ózgesheliklerine
say mimikalıq hám pantomimikalıq qábiletine iye bolıwı, anıq ım-
109

---

ishara, mánili qaras, xoshametlewshi yamasa mánili mıyıq tartıw,
sóziniń sheksiz qúdireti arqalı oqıwshılar sanasına hám
rawajlanıwına tásir ótkeretuǵın, psixologiyalıq bilimlerge iye bolıwı
sıyaqlılar.
Házirgi kúnde pedagogika túsinigi eki toparǵa bólip úyretiledi.
Birinshi topar komponentleri oqıtıwshınıń ádep-ikramlılıq hám
minez-
qulqı menen baylanıslı bolıp, tálim-tárbiya xızmetinde ózin-
ózi basqarıw tájiriybelerinde (refleksiya) kórinis beredi:
– tálim tárbiya procesinde óz qıymıl-háreketleri basqarıwı,
(mimika, pantomimika);
– tálim-tárbiya procesinde óz keshirmeleri hám keypiyatın
jılawlaw alıwı hám túrli qolaysız tásirlerge berilmew;
– jetilisken sociologiyalıq perceptiv qábiletlerine (dıqqat,
baqlawshılıq, oy) iyeligi;
–sóylew texnikasın (dem alıw, dawıstı basqarıw, sóylew tempi)
biliwi hám óz ornında qollana alıwı.
Pedagogikalıq
texnikanıń
ekinshi
topar
komponentleri
oqıtıwshınıń shaxs hám jámáátke tásir kórsetiw tájiriybeleri menen
baylanıslı bolıp, bul topar tálim-tárbiya háreketiniń texnologiyalıq
tárepin qorshap aladı.
– oqıtıwshınıń didaktikalıq, shólkemlilik, konstruktivlik,
kommunikativlik qábiletleri;
– belgili bir joba tiykarında óziniń aldına qoyǵan talaplarınıń
isleniwin tekseriwi; 
– oqıw ornında hám oqıwshılar jámáátinde tálim-tárbiya menen
baylanıslı dóretiwshilik háreketin shólkemlestire alıwı;
– oqıwshılar menen pedagogikalıq sóylesiw háreketin bir tipte
saqlap basqara alıwı.
Oqıtıwshınıń tárbiyalanıwshı obyektler óziniń háreketlerin
basqarıwında aktyorlıq qábiletine sáykes bolǵan ózgeshelikleri,
yaǵnıy mimikalıq hám pantomimikalıq qábiletleri tiykarǵı rol
oynaydı. Aktyor bir obrazdı belgili bir múddette tayarlap, bir yaki
bir neshe mártebe bir qıylı kóriniste saxnada kórsetip berse,
oqıtıwshı bolsa oqıw jılı dawamında, hár bir sabaqta taza temanı
ótilgen temalar menen baylanıstırıp, zamanǵa say innovaciyalıq
usıllar menen oqıwshılar sanasına jetkeriw ushın tereń tayarlıq
kóredi, klass jámáátindegi pedagogikalıq hám psixologiyalıq
110

---

ortalıqtı, hár bir oqıwshınıń jeke ózgesheliklerin itibarǵa alǵan halda
pedagogikalıq
xızmet kórsetiwge májbúr. Bunday
úlken
juwapkershilikti joqarı dárejede orınlaw ushın oqıtıwshıdan joqarı
pedago
gikalıq tayarlıqqa iye bolıwı talap etiledi.
Házirgi zaman oqıtıwshısı pedagogikalıq sheberlik sistemasında
pedagogikalıq texnikanıń rolin úlken dep esaplaydı. Sebebi, bul
oqıtıwshıǵa óziniń qáddin tuta biliwi mimika, pantomimika, ishki
sezimlerin (emociy
asın) basqara alıwı, qábileti, sóylew texnikasın
iyelewi hám olardı oqıw háreketinde, oqıwdan tısqarı tálim-tárbiya
xızmetinde qollanıw jolların túsindiredi.
Demek, pedagogikalıq texnika oqıtıwshılıq kásibinde sonday 
kásiplik hám jeke “tájiriybeler jıynaǵı”, ol oqıtıwshınıń
pedagogikalıq xızmetine tásir kórsetiwi, tálim-tárbiya háreketin
shólkemlestiriwi hám basqarıw jumıslarında tiykarǵı jol kórsetiwshi
bolıp xızmet qıladı.
Aldıńǵı hám novator oqıtıwshılardıń texnikalıq sheberligi
pedagogikalıq háreket alıp barıwında, mimika hám pantomimika
háreketlerinde, dawıstı basqara alıw ózgesheliklerinde kórinedi.
Bunnan kelip shıqqan halda sonı aytıw múmkin, oqıtıwshılar
pedagogikalıq qábiletin tereń iyelegen, kónlikpe hám tájiriybelerin
ózlerinde anıq qáliplestirgen hám hár qanday pedagogikalıq
shárayatlarda qollana alıw qábiletine iye.
Pedagogikada oqıtıwshı tereń sezimlerge beriliwin, jeke
ómirinde hár túrli shárayatlar tásirinde keypiyatı ózgergen
jaǵdaylarda ózin tutıp biliwi talap etiledi. Bul procestiń jaqsı
nátiyjeleri oqıtıwshınıń refleksiv qábiletlerinde kórinedi.
Pedagogikalıq texnikanıń jáne bir tiykarǵı ózgeshelikleri
pedagogikalıq tásir kórsetiwde oqıtıwshınıń mánawiy hám
estetikalıq kórinisi. Bul tárbiyalanıwshılarǵa birden kórinis beretuǵın
ózgeshelikler bolıp esaplanadı. Eger oqıtıwshı ruwxıy tómenshik
bolsa, sóylew sáwbetlesiwge olaq boladı, talǵamı tómen, ishki
sezimlerin basqara almaytuǵın qopal bolsa, onıń tálim-tárbiya beriwi
haqqında gáp bolıwı múmkin emes.
Pedagogikalıq texnikanıń sırların biliwı oqıtıwshı basshılıǵında
alıp barılatuǵın shınıǵıwlar hám ózbetinshe pedagogikalıq xızmet
procesinde qáliplesip baradı. Pedagogikalıq texnika sırların jetilisken
dárejede iyelewde hám onı shólkemlestiriwde kásiplik tárepten
111

---

oqıtıwshı ózin-ózi qáliplestirip barıwı, yaǵnıy óz aldına qoyǵan
talaplarınan kelip shıqqan halda oqıwshınıń jeke pazıyletlerin hám
kásiplik tájiriybelerin qáliplestiriwge qaratılǵan háreketi tiykarǵı rol
oynaydı.
Pedagogikalıq texnikanıń tiykarǵı ózgesheliklerinen biri –
oqıtıwshınıń oqıwshılar menen ózara sáwbeti procesinde
qáliplesetuǵın kásiplik texnikalıq kónlikpe hám tájiriybeleri. Bunda
pedagogikalıq texnikanıń kónlikpe hám tájiriybeleri oqıtıwshınıń
pedagogikalıq sheberligi menen baylanıslılıqta qáliplesip baradı.
Rawajlan
ǵan pedagogikalıq texnika ózgeshelikleri oqıtıwshıǵa
oqıwshılar menen sóylesiw procesinde tiyisli sóz hám gáp dikciyası,
qaras, ım-isharanı tez hám anıq tabıw, kútilmegen pedagogikalıq
shárayatlarda basıqlıq penen anıq pikir júrgiziw, jaǵdaydı pikiri
menen
hám tez analiz qılıw sıyaqlı qábiletlerdi kórsetiwi menen
beriledi. Pedagogikalıq texnikanıń usı ózgeshelikleri oqıtıwshınıń
kásiplik sheberliginde anıq kórsetilgen individual jeke kórinisi,
yaǵnıy oqıtıwshınıń psixologiyalıq-fiziologiyalıq ózgeshelikleri
tiykarında onıń jeke pedagogikalıq texnikasın qáliplestiredi.
Individual pedagogikalıq texnikanıń qáliplesiwi oqıtıwshınıń
jası, jınısı, minez-qulqı, salamatlıǵı, anatomiyalıq-fiziologiyalıq
ózgesheliklerine
baylanıslı.
Oqıtıwshılarda
individual
jeke
ped
agogikalıq texnika tájiriybelerin qáliplestiriw mashqalaları,
ásirese, psixologiyalıq alımlardıń izertlew orayınan orın alǵan.
Psixolog alımlar R.Z.Gaynutdinov, M.G.Davlechin, S.Jalilova,
M.Abdullajanova sıyaqlı alımlar oqıtıwshılardıń individual kásiplik
háreketin túpkilikli úyrenip, oqıtıwshılardıń jeke “Miynet
professiogrammásı”n islep shıqtı. Alımlardıń pikirlerine kóre,
oqıtıwshı professiogramması oqıtıwshılarǵa qoyılatuǵın tiykarǵı
talaplardı óz ishine aladı hám hár bir sabaq oqıtıwshısınıń bólek
qánigelesken xarakteristikasın belgilep beredi. Tiykarınan olar oqıw
orınlarında pedagogikalıq xızmet alıp baratuǵın “oqıtıwshı – ustaz 
professiogramması” da tómendegi qásiyetler, yaǵnıy “pedagogikalıq
texnika” tájiriybeleri jámlengenligin atap ótedi:
1) Oqıtıwshılardıń jeke qásiyetleri: balalarǵa mehribanlıǵı,
kishipeyilligi, kewilshekligi, miynetkeshligi;
2) Kásibine say bilimleri: tálim-tárbiya procesin biliwi,
pedagogikalıq hám psixologiyalıq bilim tiykarların iyelew,
112

---

oqıwshılardıń
jas
ózgesheliklerine
qarap
psixologiyalıq
imkaniyatlardı ańlawı, tárbiyalı tásir etiwdin nátiyjeli usıllarınan
aqıllılıq penen paydalana alıwı, ata-analar hám jámáát penen alıp
barılatuǵın háreket mazmunın puxta biliwi;
3) Kásibine say qásiyetler: milliy ideologiya, insanıy
qádiriyatlar, milliy dástúr hám úrp-ádetlerdiń túp mazmunın
túsiniwi, baqlawı, pedagogikalıq qábiletke iyeligi, ózin qolǵa alıp
biliwi, ózin ańlay alıwı, pedagogikalıq takt, sóylew mádeniyatı;
4) Jeke pedagogikalıq sheberligi: sabaq shınıǵıwlarında kerekli
mate
riallardı tańlap biliwi, oqıwshılardıń bilim háreketin basqarıwı,
tálim-tárbiya háreketinde keleshekti rejelestiriwi, oqıwshılar
jámáátin basqara alıwı;
5) Shólkemlestiriwshilik tájiriybesi: oqıwshılar jámáátin
uyımlastırıp biliwi, túrli qıyın waqıyalarda da oqıwshılar jámáátin
basqarıwı, ámeliy mashqalalardı sheshiwde sheberligin kórsete
alıwı;
6) Kommunikativlik tájiriybeleri: oqıwshılardı ózine qaratıp
biliwi, oqıwshılar hám ata-analar menen maqsetke muwapıq
pedagogikalıq sóylesiwlerdi shólkemlestiriw, oqıwshılar toparındaǵı
ózara múnásibetlerdi bir qıylı aralıǵın tártipke salıwı;
7) Gnostikalıq tájiriybeleri: Oqıwshılardıń psixikalıq halatı
dárejesin anıqlay alıwı, óziniń pedagogikalıq háreketi nátiyjelerin
kritikalıq analiz qıla alıwı, ustaz- oqıtıwshılar sheberligin teoriyalıq
hám ámeliy jaqtan úyrenip barıwı, psixologiyalıq hám pedagogikalıq
ádebiyatlardan durıs paydalanıp biliwi, oqıwshılar minez-qulqın hár
tárepleme úyreniwi;
8) Dóretiwshilik qásiyetleri: óziniń pedagogikalıq sheberligin
jetilistiri
p barıwı, oqıwshılardı tárbiyalawda óziniń dástúrin islep
shıǵıwı hám onı tabıslı ámelge asırıwı, oqıwshılar kóz qarası menen
waqıyalıqtı analiz qılıw qábileti, oqıwshılarǵa pedagogikalıq tásir
nátiyjelerin aldınnan biliwıge umtılıwı.
Psixolog alımlardıń pikirine kóre, usı professiogramma jas
oqıtıwshılarǵa ózleriniń keleshekte oqıtıwshılıq kásibin durıs hám
sanalı tárizde iyelep, kásiplik sheberliklerin jetilistirip barıwına
járdem
beredi.
Demek,
oqıtıwshı
professiogrammasında
pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń áhmiyetli ózgesheliklerinen biri
bolıp, oqıtıwshılardıń óziniń kásiplik texnikasın hár tárepleme
113

---

iyelep, rawajlandırıp barıwǵa hám ózinin kásiplik xızmetinen
qanaatlanıwdı seziwge alıp keledi. Bulardıń barlıǵı oqıtıwshılardıń
tınımsız pedagogikalıq miyneti arqalı júzege keledi. Oqıtıwshınıń
pedagogikalıq
texnikası
–
pedagogikalıq
háreketiniń
shólkemlestiriwshilik forması bolıp, qol menen tutıp bolmaytuǵın,
oǵada uzaq dóretiwshilik izleniwler hám azap miynetli keshirmeler,
tınımsız pedagogikalıq háreket, oqıtıwshınıń aqıl-parasatı, bilimi
hám sheberligi menen ámelge asırılatuǵın qızǵın dóretiwshilik
miynettiń nátiyjesi.
Bir taqılette alıp barılatuǵın ónim sebepli aktyor joqarı
shoqqılardı iyeleydi. Ózgeler obrazın jámlestiriwde ol belgili bir
qálipten shıǵıp kete almaydi. Demek, hárqanday dóretiwshilik,
hátteki, pedagogikalıq dóretiwshilikte málim bir belgilengen tártipte
qáliplesiwi kerek. Bul oqıtıwshınıń ishki keshirmeleri, sezimleri hám
ishki reakciyaları tiykarında qurılıwı múmkin emes. Sebebi,
tárbiyalaw barısında oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası, yaǵnıy
“bir qálipte”gi miynet mádeniyatı bar eken, ol basqa bir kásiplik
háreketke uqsamaydı. Sol sebepli respublikamızda tárbiya beriwshi
texnologiyalardı biliwge umtılıw, oqıtıwshı kadrlardı tayarlaw hám
olardıń tájiriybesin úziliksiz asırıp barıw oqıtıwshınıń bir qáliptegi
miynet mádeniyatın qáliplestiriwge, pedagogikalıq texnika
tájiriybelerin asırıp barıwǵa qaratılǵan. Sonı aytıp ótiw kerek, usı
waqıtqa deyin bir oqıtıwshı joqarı oqıw ornın tamamlap, yaki 
tájiriybe asırıw kurslarında bilim alıp birden pedagogikalıq texnika
sırların hár tárepleme biletuǵın tájiriybeli oqıtıwshı bolıp qalǵan joq.
Oqıtıwshıda pedagogikalıq texnika oqıw orınlarında xızmet kórsetiw
dáwirinde, oqıwshılar menen jeke sóylesiw waqtında, pedagogikalıq
ámeliyatta qáliplesip baradı.
Hazirgi dáwir talaplarınan kelip shıqqan halda, oqıtıwshıǵa
qoyılatuǵın
juwapkershiligi
keńeyip,
jetilisip
barmaqta.
Mámleketimizde bilimlendiriw tarawında alıp barılıp atırǵan
reformalardıń joqarı nátiyjeleri tikkeley oqıtıwshılardıń qızǵın
miynetiniń nátiyjesine baylanıslı. Watanımızdıń jarqın keleshegi
ushın jaslarımızdı hár tárepleme jetik, bárkamal insan qılıp kamalǵa
keltiriwde oqıtıwshınıń kásiplik bilimi, iskerlik texnikası túpten
jańalanıp, házirgi zaman talabına juwap bere alatuǵın dárejede
bolıwı kerek. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası hám watandı
114

---

súyiwge, xalqımızdıń ruwxıy miyrasın bekkemlewge, oqıwshılardıń
óz imkaniyatların erkin kórsetiwge tiykarlanǵan bolıwı shárt. Usı
mánide belgili sóz ustası T. Sodiqova shıǵarmalarında házirgi kún
oqıtıwshısına qoyılatuǵın “Ustazlıqtıń shártleri” aqıllı túrde berilgen
“… Siz insanlardıń hesh bir joq jerden “shaqanı kógertiw”, kewil
qulpın ashıw, dúnyasın keńeytiw, keshegi halatınan búginin joqarı
qılıw ushın bul iske qol urıńız. Lekin, aldın biliń: ómirińizdi
sarıplap, alıp barıp atırǵan háreketińiz tuwrıńızdaǵı oqıwshıǵa unap
atır ma? Bar gáp sonda.
Keshirmeler, tınımsız pedagogikalıq iskerlik, oqıtıwshınıń aqıl-
parasatı, bilimi-sheberligi menen ámelge asırılatuǵın qızǵın
dóretiwshilik miynettiń jemisi.
Bir tempte alıp barılatuǵın sistemalı dóretiwshilik shınıǵıwlar
sebepli aktyor joqarı shoqqılardı iyeleydi. Ózgeler obrazın
jámlestiriwde ol belgili bir qálipten hasla shıǵıp kete almaydı.
Demek
,
hár
qanday
dóretiwshilik,
hátte
pedagogikalıq
dóretiwshilikte belgilengen qálipte qáliplesiwi kerek. Ol
oqıtıwshınıń ishki keshirmeleri, tuyǵıları hám sezimlik reakciyaları
tiykarında qurılıwı hasla múmkin emes. Sebebi tárbiyalaw ónerinde
oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası, yaǵnıy “bir qáliptegi” miynet
mádeniyatı bar, ol basqa qanday da kásiplik iskerlikke hasla
uqsamaydı. Sonıń ushın, respublikamızda tárbiyalıq texnologiyalardı
turaqlı biliwge umtılıw, oqıtıwshı kadrlardı tayarlaw hám olardıń
bilimin 
úziliksiz asırıp barıw oqıtıwshınıń bir qáliptegi miynet
mádeniyatın qáliplestiriwge, pedagogikalıq texnika tájiriybelerin
turaqlı túrde asırıp barıwǵa qaratılǵan. Ayrıqsha atap ótiw kerek,
elege shekem birde bir oqıtıwshı joqarı bilimlendiriw mákemesin
ta
mamlap, yaki tájiriybe asırıw kurslarında bilim alıp, birden
pedagogika sırların tolıq biletuǵın tájiriybeli oqıtıwshı bolıp qalǵan
joq.
Oqıtıwshıda
pedagogikalıq
texnika
bilimlendiriw
mákemelerinde iskerlik kórsetiw procesinde oqıwshılar menen jeke
túrde sáwbetlesiw procesinde pedagogikalıq ámeliyatta qáliplesip
baradı.
Házirgi dáwir talapları kóz-qarasınan oqıtıwshıǵa qoyılatuǵın
juwapkershilik
sezimi
keńeyip,
quramalasıp
barmaqta.
Mámleketimizde
tálim-tárbiya
procesinde
alıp
barılatuǵın
reformalardıń joqarı nátiyjeleri tikkeley oqıtıwshılardıń qızǵın
115

---

miyneti nátiyjesine baylanıslı. Watanımızdıń jarqın keleshegi ushın
áwladtı hár tárepleme jetik, bárkamal insan etip er jettiriwde
oqıtıwshınıń kásiplik bilimi, iskerlik texnikası, ulıwma jańalanıp,
házirgi zaman talaplarına juwap bere alatuǵın dárejede bolıwı kerek.
Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası hám watansúyiwshilikke,
xalqımızdın mánáwiy miyrasın bekkemlewge, oqıwshılardıń óz
imkaniyatların erkin sáwlelendiriwge tiykarlanǵan bolıwı kerek. Usı
mánide belgili sóz sheberi T. Sodiqovanıń shıǵarmalarında házirgi
kún oqıtıwshısına qoyılatuǵın “Ustazlıqtıń shártleri” orınlı berilgen.
Ustazlıqtı qálegen, usı kásipte oqıǵan adam ustaz bolıp qalmaydı.
Ustazlıqtıń ózine tán ólshemleri, basıp óte almaytuǵın shegara 
sızıqları bar. Birinshiden, kewlińizde ustaz-oqıtıwshınıń jazılǵan
hám jazılmaǵan nızam-qaǵıydalarına boysınaman degen Allaǵa
antıńız bolsın. Ekinshiden, niyetińiz pák bolsın. Men insanlardı tek
jaqsılıqqa úyretemen deń, izimde óz qolım menen jaratılǵan payızlı
baǵlar qaladı dep tilek tileń. Sebebi, shákirtlerimiz siziń sharapatıńız
benen tek sawap islerge jaqın bolsın. Úshinshiden, haqıyqıy ustaz
bolaman deseńiz, birewge qanday da nárseni úyretiwdi shın
kewilden qáleń hám siz ilim alıwshıda ilim alıwǵa muhabbat oyatıń.
Hár bir isińizge pidayılıq penen kirisiń. Bunıń atın ıqlas dep
ataydı. Usı háwes Sizde qansha kúshli bolsa, táńri sizge sonsha kóp
uqıp beredi, jer beredi, múshkillerińizdi ózi ańsatlastıradı.
Oqıtıwshılıqta dem alısqa shıǵıw, den sawlıǵı, keypiyatqa qarap 
iskerlikti toqtatıw degen gáp bolmaydı. Jolda da, shólde de barlıq
máwsim, barlıq mánzilde, ómirińizdiń aqırǵı tochkasına shekem siz
jumıs ústindesiz. Bul siziń barlıǵıńız, hár bir sóz, hár bir ım-
isharańız adamlar ushın nur, mádet hám qutqarıwshılıq.
Názerden qalǵan, ǵarǵıs alǵan, biypárwa ustazlar tárbiya
máskanlarına qádem baspawı kerek. Olar isley beredi, biraq 
oqıtıwshılıqtıń nanı juqpaydı, ráhát kórmeydi, basınan bále
arılmaydı, niyetlerine jetpeydi. Sebebi, muqaddes kitaplarda: “mısal 
bersek, iyelep turǵan kásibińizden beremiz” - dep jazılǵan. Kásipke
hadallıq ullı sıyınıw. Jazıwshı oqıtıwshıdan óz kásibine sadıq
bolıwdı, pidayılıqtı, joqarı mánawiyattı, tınımsız miynetti,
oqıwshılarǵa salıstırǵanda mehir hám muhabbattı, hadal hám pákize 
bolıwdı talap etedi. Bul oqıtıwshı pedagogikalıq texnikasınıń zárúr
ózgesheliklerinen biri.
116

---

Oqıtıwshınıń
sırtqı
kórinisi,
pedagogikalıq
texnikasın
kórsetiwshi áhmiyetli ózgesheliklerinen biri. Hár qanday insannıń
sırtqı korinisi átiraptaǵılarǵa estetikalıq mánis hám zawıq berip,
turaqlı itibarda bolıwın umıtpawımız kerek. Oqıtıwshınıń sırtqı
kórinisin, tiykarınan júzege shıǵarıwshı zárúr ózgeshelikleri onıń
shegarasındaǵı mehribanlıq, júrisinde saldamanlıq, tábiyiylik.
Oqıtıwshı klasına kiriwi menen sózsiz oqıwshılar itibarında boladı,
olar menen sáwbetlesiwge kirisedi.
Klass saxnasında orınlanıp atırǵan onıń ya unamlı ya unamsız
qıymıl-háreketlerine tásir ótkere baslaydı. Ásirese, jas oqıtıwshılar
eń dáslepki ret sabaqqa kiriwinen aldın tolqıwların, qorqıwın jeńiwi,
ózin erkin tutıwı birinshi sabaq payıtında júz beriwi múmkin bolǵan
hár qanday kewilsizliklerden ózlerin joǵaltpawı lazım.
7.2. Mimika. Pantomimika
Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde pedagogikalıq texnikası
sistemasındaǵı mimikalıq, pantomimikalıq halatlar belgili áhmiyetke
iye. Oqıtıwshınıń qıymıl-háreketin tikkeley júzege shıǵarıwshı
mimikalıq hám pantomimikalıq beriliwi, oqıtıwshınıń ım-
isharasında, mánili qaraslarında xoshametlewshi yaki mısqıllı mıyıq
tartıwında kórinedi hám olar oqıtıwshı-tárbiyashınıń pedagogikalıq
tásir kórsetiwshi, shınıǵıwlardı nátiyjeli hám puxta ótiwine jaǵday
jaratadı.
Mimika
– bul óz pikirlerin, keypiyatın, halatın, keshirmelerin
qas, kóz bet-álpet muskulleriniń háreketi menen bayan etiw óneri.
Geyde oqıtıwshı bet-álpetiniń hám kóz qarasınıń túrleniwi
oqıwshılarda úlken tásir kórsetedi.
Mimikalıq háreketler, túrleniwler maǵlıwmatlardıń sezimlik
áhmiyetin kúsheytip olardı tereń ózlestiriw imkaniyatın beredi.
Oqıwshılar oqıtıwshınıń qatnası hám qıymıl-háreketine qaray
keypiyatın, múnásibetin tez uǵıp aladı. Sonıń ushın shańaraqtaǵı
bazı kewilsizlikler, sezimlerge beriliw, ǵam hám táshwishlerdiń
oqıtıwshı bet álpetinde hám mimikalıq belgilerinde sáwleleniwi
múmkin emes. Sebebi, usı kewilsizlikler oqıtıwshınıń pedagogikalıq
iskerliginde sabaq shınıǵıwların tolıq orınlawda óziniń unamsız
tásirin kórsetedi. Oqıtıwshınıń bet álpetinde mimikalıq belgilerinde
tek sabaq shınıǵıwlarına tán bolǵan oqıwshılarǵa tálim hám
117

---

tárbiyalıq tapsırmalardı sheshiwde járdem bere alatuǵın kórinislerdi 
bayanlaw múmkin.
Oqıtıwshınıń bet álpetindegi kórinisi, sóylewi, oqıwshılar menen
ózara múnásibeti onıń individual xarakterine sáykes bolıwı kerek.
Oqıtıwshı bet álpetindegi kórinisindegi mimikalıq beriliwi, tálim-
tárbiya nızamlılıqlarına sáykes isenim, maqullaw, qadaǵan etiw,
narazılıq, quwanısh, maqtanıw, qızıǵıwshılıq, biyparıqlıq, ekileniw
sıyaqlı ózgesheliklerdi kórsetiwi múmkin. Bunda dawıstaǵı hár túrli
ózgerisler, sóylewdiń túsinikli bayan etiliwi belgili áhmiyetke iye.
Mimikanıń beriliwiniń tiykarǵı belgilerin sáwlelendiriwde kóz, qas,
bet álpet kórinisi qatnasadı. Qas, kóz, bet álpet oqıwshılar juwabınan
qanaatlanıw, quwanıw, maqtanıw yaki moyınlaw, narazılıq,
qanaatlanbaw, qapa bolıw hám basqa da belgilerdi sáwlelendiriw
menen birge oqıwshılar dıqqatın bólmesten, basqalarǵa kesent
etpesten tálim-tárbiya jumısların nátiyjeli alıp barıwda da járdem
beredi. Sonı ayrıqsha aytıp ótiw tiyis, mimikalıq beriliw oqıtıwshınıń
xarakterin, ishki dúnyasın, mánawiyatın pedagogikalıq iskerliktiń
individ
ual ózgesheliklerin kemshiliksiz bayan etedi. Oqıtıwshınıń
mimikası sáwlelengen kóz qarası, oqıwshılarǵa yaki ayırım
oqıwshıǵa qaratılǵan boladı. Doskaǵa, esikke, aynaǵa kórgizbeli
qurallarǵa yaki diywallarǵa názer taslap mimika belgilerin kórsetiw
hasla m
úmkin emes.
Pantomimika
– bul oqıtıwshınıń gewdesi, qol, ayaq, háreketin
tártipke salıwshı usıl. Oqıtıwshılardıń tálim-tárbiyalıq iskerliginde
oqıwshılar menen sáwbeti belgili áhmiyetkke iye ekenligi hámmege
málim.
Biraq
oqıwshılar
menen
sáwbette
oqıtıwshınıń
pantomimikası, yaǵnıy gewde, qol, ayaq háreketi durıs kórsetilmese,
tálim-tárbiyaǵa tiykarlanǵan sáwbet nátiyje bermewi múmkin.
Oqıtıwshı óz gewdesi, qolı, ayaq háreketleriniń halatı arqalı hár
qanday pedagogikalıq maǵlıwmatlardıń obrazın sıza alsa, oqıwshılar
bunnan zawıqlanadı, olar ishki sezim-tuyǵıları, sırtqı sezimleri
menen qosılıp pútin sananı, oqıw materialları mazmunın
ózlestiriwge qaratadı.
Pantomimika gewdeni tik tutıp júre biliwı, qol hám ayaq
háreketleriniń bir-birine sáykesligi, pikirlerdi anıq hám tolıq bayan
etip, qolın, basın hár túrli háreketlerde kórsetiw oqıtıwshınıń óz
bilimine kúshine isenimin bildiredi. Sonıń ushın oqıtıwshınıń
118

---

oqıwshılar aldında ózin tuta biliwı halatın tárbiyalawı lazım
(ayaqları 12-15 sm keńlikte, bir ayaq sál aldıǵa qoyılǵan halda
turıw) Oqıtıwshınıń júrisi, qol hám ayaq arqalı, ım-isharaları artıqsha
háreketlerden jıraq bolıwı kerek. mısalı, auditoriyada aldıǵa, artqa
tez-
tez júriw, qolları menen hár túrli ım-ishara qılıw, basın hár
tárepke silkiw hám t.b. Bunday halatlar sabaq dawamında
oqıwshılardıń itibarın bólip, ashıwın keltiredi, úyrenilip atırǵan
pánge, oqıtıwshıǵa bolǵan húrmetsizlik keypiyatın oyatadı.
Oqıtıwshı sabaq ótiwi barısında tek aldıǵa júriwi usınıladı. Ol
ana jaqtan mına jaqqa júriwi talabalardıń pikirin bóledi. Aldı tárepke
júrip baratırǵanında oqıtıwshı zárúr waqıyalardı bayanlawı múmkin,
sebebi bunda talabalar oqıtıwshını pútkil dıqqatı menen esitedi.
Oqıtıwshınıń pantomimikalıq háreketleri sistemasında óz
sezimlik halatın basqara alıw belgili áhmiyetke iye. Oqıtıwshı
oqıwshılar menen pikirlesiw dawamında qızǵın baqlaw astında
boladı.
Onıń
keypiyatındaǵı
ózgerisler
pantomimikalıq
háreketlerinde sáwlelenedi. Sol sebepli oqıwshılarǵa tálim-tárbiyalıq
tásir kórsetiw dawamında (sabaqta, sabaqtan tısqarı shınıǵıwlar
waqtında, tárbiyalıq isler waqtında) óz sezimlerin basqara alıwı,
saldamalı bolıwı, úmit baǵıshlawshı, maqullawshı keypiyatta bola
alıw qábiletlerine iye bolıwı zárúr.
Pantomimikalıq háreketler sisteması oqıtıwshıda birden payda
bolat
uǵın kónlikpe emes. Bunıń ushın oqıtıwshı óz ústinde tınımsız
islewi, dáslepki pedagogikalıq xızmet dáwirinde kemshiliklerdi tez
ańlap, saplastıra alıwı kerek. Sebebi jıllar dawamında oqıtıwshı
óziniń hár bir háreketine beyimlesip, onı ádet etip alıwı múmkin. 
Tolıq pantomimikalıq tájiriybelerge iye bolǵan oqıtıwshı ózin-
ózi qadaǵalay aladı. Kóp jıllıq iskerligi dawamında salamat nerv
sistemasın ózinde tárbiyalap, nervın zorıqtırıwdan, sezimlik hám
aqılıy zorıǵıwlardan ózin saqlay aladı (7.1.-keste). 
Pant
omimikalıq háreketlerde óz sezimlik halatın qadaǵalawda
oqıtıwshı iskerligine ayrıqsha itibar beriw maqsetke muwapıq:
sport penen turaqlı shuǵıllanıp barıw;
jaslar psixologiyasına baylanıslı bilimlerdi úyrenip barıw;
oqıwshılarǵa qayırqom hám optimizmge iye bolıw;
óz háreketin qadaǵalaw (muskul zorıǵıwın, qol, ayaq hám bas);
119

---

háreketin, sóylew tempin bir tempte saqlawda nápes alıwın
tártipke salıw;
mádeniy dem alıstı durıs shólkemlestiriw (dem alıwı, óz
densawlıǵına turaqlı itibar, lirika, muzıka, yumorlıq házillerdi
súyip oqıy alıw);
óz-ózin kritikalıq múnasibette bolıw, tásir kórsete alıw.