7-tema. Pedagogikalíq texnika haqqínda túsinik. Pedagogikalíq texnikaní

7.1.-keste
Oqıtıw nátiyjeliligin asırıw hám dóretiwshilik tárbiyalıq tásir
kórsetiw ushın oqıtıwshılardıń háreketlerinde bolıwı lazım. Atap
aytqanda gumanitar p
ánlerdin oqıtıwshıları aktyorlıq qábiletke iye
bolıwı tiyis. Belgili temalar, obrazlar, táriyxıy qaharmanlar haqqında
sóz etkende, aktyorlıq rejissyorlıq tájiriybeler zárúr. Olar
oqıtıwshıda oqıwshılardıń sezim-tuyǵılarına tásir kórsetiwde, tema
qaharmanla
rına sezimlik-qádiriyatlı múnásibette bolıw tájiriybesin
ózlestiriwge járdemlesedi.
7.3. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikasın rawajlandırıw jolları
Pedagogikalıq texnika bilimlerin oqıtıwshınıń arnawlı pánler
boyınsha bilimlerin iyelew, pedagogikalıq sheberlikti jetilistiriwde 
umtılıw, óz kásibine qızıǵıw, miynet hám juwapkershilikti seziniw
tiykarında asırıladı. Olar jaslardı oqıtıw, tárbiyalaw, shólkemlestiriw,
násiyatlaw, óz betinshe bilim alıw islerine járdem beredi.
Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde sóylew texnikası, sezim-
tuyǵılardı basqara alıw, mimikalıq hám pantomimikalıq bilimler bir
qálipte tolıq alıp barılǵanda gózlengen maqsetke, álbette erisiledi.
Bunda sóz, gáp, dawıs tolqını, qaras, ım-ishara kútilmegen
pedagogikalıq jaǵdaylarda tapqırlıq, jay paraxatlıq penen qarama-
qarsılıqlardan shıǵıw, waqıyalıqtı aldınnan kóre biliwı, ádalatlı
analizlewge tiykarlanıw maqsetke muwapıq. Bul ózgeshelikler
oqıtıwshınıń jeke, individual, psixikalıq, fiziologiyalıq pazıyletleri
tiykarında dúziledi. Pantomimikalıq háreketlerdi basqarıwda da
oqıtıwshınıń individual pedagogikalıq texnikası, jası, jınısı,
qarıydarı, minez-qulqı, salamatlıǵı, anatomiyalıq-fiziologiyalıq
ózgeshelikleri ayrıqsha áhmiyetke iye.
Oqıtıwshı dáslep, tárbiyashı sıpatında ózinde joqarıdaǵı
tájiriybelerdi qáliplestiriwi, olardıń mazmunın tereń ózlestirip,
120

---

pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń imkaniyatlarınan paydalanıw
kerek. Sonda ol pedagogikalıq sheberlikke qaray jetekleydi. Solay
etip, oqıtıwshınıń sırtqı kórinisi hám pedagogikalıq texnikanıń zárúr
ózgesheliklerinen biri bolıp - tárbiyalanıwshılarǵa kórip, esitip
turǵan nárselerin erkin pikirlew arqalı óz pikirlerin erkin, asıqpay
oqıtıwshıǵa
jetkeriw
imkaniyatın
beredi.
“Tárbiyashı
shólkemlestiriwdi, júris-turıstı, házillesiwdi, quwnaq hám ashıwlı
bolıwdı biliwi kerek, ol ózin solay tutıwı kerek, yaǵnıy onıń hár bir
háreketi, júris-turısı, kiyiniwi, balalardı tárbiyalasın” dep jazǵan edi
belgili pedagog A.S.Makarenko.
Oqıtıwshı pedagogikalıq sheberliginde pedagogikalıq kónlikpe
hám tájiriybelerdi tolıq jetilistirgen halda, óz sheberligin asırıw
ushın tómendegi proceslerdi biliwi tiyis.
1. Oqıtıwshı ózlestiriwi lazım bolǵan pedagogikalıq texnikanıń
zárúr dúzilislerinen biri onıń sóylew texnikası (sóylew tempin,
dikciyası, tolqının bálent, tómen qıla alıwı hám t.b.). Sabaq
procesinde oqıw materialların ańlawda oqıtıwshınıń sóylewi
ayrıqsha rol oynaydı. Ilimpazlardıń pikirinshe, oqıwshılar tárepinen
1/2 % oqıw materialın oylaw arqalı ańlaw hám ózlestiriw
oqıwshılardıń sóylewine hám onıń sózlerdi durıs ayta alıwına
baylanıslı. Oqıwshılar oqıtıwshınıń sóylewin oǵada úlken
qızıǵıwshılıq hám baqlawshılıq penen tıńlaydı. tómen tonda
(dawısta) sóyleytuǵın oqıtıwshınıń sabaǵı oqıwshılar ushın zerigerli
boladı, oǵada bálent dawısta sóylew, ápiwayı sáwbet waqtında
dawıstı bálent etip sóylesiw oqıwshılardı sabaqtan bezdiredi hám
sharshatadı. Oqıwshılardıń bunday oqıtıwshınıń bilim beriwinen
kewli suwıydı. Sonıń ushın oqıtıwshı sawatlı sóylew, óz sózin
shıraylı hám túsinikli, tásirli etip bayanlaw, óz pikir hám sezim-
tuyǵıların sózde anıq bayanlaw tájiriybesine iye bolıwı lazım.
Shıraylı, tásirsheń hám sawatlı sóyleytuǵın oqıtıwshılardıń
sóylewi oqıwshılar sanasına tez tásir etedi, oqıw materialların ańsat
ózlestirip alıwında úlken áhmiyetke iye. Oqıwshılar bunday 
oqıtıwshılardıń sabaqların taqatsızlıq penen kútedi. Oqıtıwshılar óz
sóylewi ústinde tınımsız islewi, sózlerdiń kórkem, mánili, tásirli
bolıwı ushın shınıǵıw islewi, dawıs diapazonlarınıń kúshi, sóylew
tem
biriniń háreketsheńligi hám dikciyasın bárqulla shınıqtırıp barıwı
tiyis. 
121

---

Dawıs diapazonınıń shegarası bálent yaki tómen sóylew tonı
menen belgilenedi. Diapazonnıń qısqarıwı – dawıstıń tómen
tonlıǵına alıp keledi. Tómen dawısta sóylesiw oqıtıwshınıń aqıl-
sanasın bosańlastıradı, páseńlestiredi.
Oqıtıwshı dawıs diapazonın, onıń terbelisleri menen baylanıslı
paydalansa, sózleri kórkem, ikramlı, shıraylı bolıp shıǵadı,
tıńlawshılardı ózine qaratadı hám oqıw materialları mazmunın jáne
de jaqsı ózlestiredi.
Oqıtıwshınıń sóylew texnikası sózlerdiń anıq, durıs, tınıq
esitiliwi hám tolıq túsinikli bolıwında kórinedi. Durıs hám tolıq
dawıs diktsiyasına iye bolǵan oqıtıwshı sózlerdi kórkemlep
bayanlaydı. Kórkemlep sóylewde til, erk, erin, kishi til, tómengi jaq
qatnasadı. Oqıtıwshı kórkem sóylewi, sózlerdi aytıwı ushın
joqarıdaǵı organlardı, sóylew aǵzaların bárha shınıqtırıwı kerek.
Solay etip, pedagogikalıq texnikada sóylew tájiriybesi belgili
áhmiyetke iye. Oqıtıwshı bárha sóylew tilin ritmi, dikciyası, dawıs
kúshi, diapazonı, háreketsheńligi ústinde shınıǵıw ótkeriwi zárúr, usı
process ayrıqsha kórip shıǵıladı.
2. Pedagogikalıq texnika tájiriybelerin tolıq iyelw ushın dáslep,
oqıtıwshı óz pánin, oqıtatuǵın predmetiniń basqa pánler menen ózara
baylanıslılıqta biliwi, pedagogikalıq hám xabar texnologiyaların,
pedagogika hám psixologiya pánleri tiykarların dáwirdiń
rawajlanıwı dárejesinde biliwi, kásiplik jaqtan ózin-ózi tárbiyalay
alatuǵın bolıwı zárúr. Sebebi pedagogikalıq texnika oqıtıwshılardıń
individ
ual jeke ózgesheliklerine de baylanıslı. Hár bir oqıtıwshı óz
boyına, pikirlew qábiletine, óziniń kásiplik jónelisi, kásiplik
laboratoriyasına iye bolıwı kerek. Bul jónelis laboratoriyalardı
oqıtıwshılardıń ózleri ózbetinshe pikir júritiwi, óz betinshe bilim 
alıwı, pedagogikalıq sheberlikti asırıp barıw arqalı qolǵa kiritedi.
Sheber oqıtıwshılarǵa tán pazıyletlerdi tárbiyalaydı hám kásiplik
idealǵa qarap háreket etedi.
3. Pedagogikalıq texnika sırların tolıq biliwı oqıtıwshınıń
shólkemlestiriw – metodikalıq tájiriybelerin iyelewge baylanıslı. Bul
tájiriybeler zárúr bilimler boyınsha lekciyalardı tıńlaw, arnawlı
ádebiyatlardı oqıw arqalı qolǵa kiritiledi. Shólkemlestiriw-
metodikalıq tájiriybeler aytılǵan jol-jobalar, kórsetpelerdi ózleriniń
individual kásiplik tájiriybesinde sınap, kónlikpe payda etiwde
122

---

maqsetke muwapıq boladı. Shólkemlestiriw – metodikalıq
bilimlerdiń individual ózgeshelikleri, jámáát hám topar bolıp islew,
oqıw, iskerlik kórsetiw tiykarında qurılǵanı maqul. Sebebi, topar
hám jámáát bolıp oqıw, islew hár bir oqıtıwshıǵa refleksiv qábiletleri
tiykarında, ózin basqalardıń kózi menen kóriwdi hám baha beriwdi,
xızmetindegi nuqsanlardı seze biliwıdi, sáwbet hám minez-qulqtıń
qáliplesiwin izlep tabıwı hám sınaw imkaniyatın beredi. Bul bolsa
ózin-ózi biliwı, ózin-ózi tárbiyalaw ushın tiykar boladı hám
pedagogikalıq wazıypalardıń jańa usılların tekserip kóriw, teoriyalıq
máselelerdi sheshiw ushın tájiriybe maydanın shólkemlestiriwge
tiykar jaratadı. Demek, shólkemlestiriwshilik, metodikalıq bilimlerdi
iyelewde topar, jámáát xızmeti sabaqlarda pedagogikalıq texnika
tiykarların iyelew imkaniyatın beredi.
4. Pedagogikalıq texnikanı bir tempte iyelewde hár bir
oqıtıwshınıń óz individual dástúrin (baǵdarlama) islep shıǵıwı
belgili áhmiyetke iye. Bunday baǵdarlamanı dúziwden aldın
oqıtıwshı
ózine
pedagogikalıq
texnikalıq
bilimlerin
qáliplestirgenliginiń baslanǵısh dárejesin anıqlap alıw zárúr.
Oqıtıwshınıń dáslepki oqıw-tárbiya islerindegi nátiyjelerinde,
sóylew mádeniyatınıń durıs yaki nadurıs qoyılıwında, hárekettegi
mimikalıq hám pantomimikalıq halatlarında júz beretuǵın nuqsanlar
atap ótiledi. Bunda nátiyje jaqsı bolsa, keleshekte pedagogikalıq
texnikanı iyelew ádewir ańsat boladı.
Usı iskerlik nátiyjesinde kónlikpe hám bilimler jáne de
rawajlandırıladı. Individual dástúr pedagogikalıq texnikalıq
bilimleriniń jetispeytuǵın táreplerin tolıqtırıw ushın xızmet etedi.
Bul dástúr belgili shınıǵıwlar yaki shınıǵıwlar jıynaǵın óz ishine
aladı.
5. Pedagogikalıq texnikanı kórsetiwde, oqıtıwshınıń ulıwma
mádeniyatı, ruwhıy hám estetikalıq dúnya tanıwı belgili rol oynaydı.
Eger oqıwshınıń sırtqı kórinisi jigerli, sózlerdi aytıw qábileti tómen,
estetikalıq tárepten tómen, áytewir waqıyalarǵa baylanıslı óz
sezimlerine erk beretuǵın bolsa, tárbiyalanıwshılardıń isenimine,
aqıl-sanasına, biliwı hám ańlaw oyına unamsız tásir kórsetedi.
Demek, oqıtıwshı ózindegi, áne usı nuqsanlardı qayta tárbiyalawı
tiyis.
123

---

Ayrıqsha atap ótiw tiyis, pedagogikalıq texnikanı kónlikpe hám
bilimlerin iyelew jolları haqqında bildirilgen pikirlerge itibar 
bermew, pedagogikalıq xızmet dawamında olardıń teńsiz áhmiyetine
jeterli baha bermew, sonday-
aq pedagogikalıq texnika bilimlerin
kritikalıq, hár bir oqıtıwshınıń individual ózgesheliklerin esapqa
almay jumıs alıp barıw pedagogikalıq sheberlikti iyelewde unamsız
tásir kórsetedi hám oqıw-tárbiyalıq proceste oqıtıwshılardıń tálim-
tárbiyalıq iskerliginde nuqsanlardıń kóbeyiwine alıp keledi.
Pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń tiykarǵı jolları oqıtıwshınıń
bilimin asırıw kurslarında qatnasıwı, ustaz-oqıtıwshılar basshılıǵında
sabaqlar (olardan pedagogikalıq texnika sırların úyreniw) hám
ózbetinshe (kásiplik tárepten ózin-ózi tárbiyalaw) islew.
Pedagogikalıq texnika, kónlikpe hám bilimlerdi iyelew
individual -
jeke iskerlik ekenligin esapqa alıp, pedagogikalıq
texnikanı iyelewde hám onı jetilistiriwde kásiplik tárepten ózin-ózi
tárbiyalaw, onı studentlik jıllarında ózinde tájiriybeli oqıtıwshılardıń
jeke pazıyletlerin hám kásiplikbilimlerin qáliplestiriwge qaratılǵan
iskerlik jetekshi rol oynaydı dep aytıw múmkin. Kásiplik ideyallıqqa
qaray umtılıwı, bul xızmet pedagogikalıq texnikanı iyelewde
áhmiyetli rol oynaydı.
Shólkemlestiriwshilik – metodikalıq tárepten pedagogikalıq
texnika shınıǵıwları individual, toparlıq yaki izbe-izlikte ótkeriledi.
Mısalı, zárúr bilimler lekciyalardı yaki tiyisli ádebiyatlardı
ózbetinshe oqıw tiykarında, integraciyalıq bilimlerdi iyelewde,
portal, kompyuter texnologiyaları járdeminde iyelew múmkin.
Avtomatlastırıwǵa tiyisli ayırım ápiwayı háreketler (túrli
artikulyaciya, fonaciyalıq nápes alıw usılları, relaksaciya usılları
hám usı sıyaqlılır). Oqıtıwshı tárepinen turaqlı shınıǵıwlar tiykarında
iyelenedi. Tiyisli kónlikpelerdi islep shıǵıw, individual islewdi
dáslep oqıtıwshınıń qadaǵalawı hám basshılıǵında, keyin bolsa
ózbetinshe islew talap etiledi.
Pedagogikalıq
texnika
hám
bilimlerdi
qáliplestiriwde
oqıtıwshınıń jámáátte iskerlik alıp barıwı hám sabaqlarda ózin-ózi
qadaǵalawı ayrıqsha
rol oynaydı.
Pedagogikalıq texnika
shınıǵıwlardı bul formasın ádewir keshirek ashıp beriw maqsetke 
muwapıq. Sebebi, ol házirge shekem oqıtıwshılar ushın
124

---

mólsherlengen oqıw hám metodikalıq ádebiyatlarda belgili dárejede
kórsetip berilmegen.
Hár qanday jámáátte, oqıtıwshılar yaki oqıwshılar jámááti
bolsın, oqıwshılar olar aldında ózin basqa adamlar kózi menen 
kóriwi, minez-qulqı hám qarım-qatnasıǵınıń jańa formaların izlep
tabıwı hám sınap kóriwi, óziniń jámáát penen birge orınlaytuǵın
jumıs ózgesheliklerin ańlawı tiyis. Sonda ǵana pedagogikalıq
iskerliktiń individual usılların sanalı túrde qáliplestiriw imkaniyatı
payda boladı. Jámáát shaxstıń ózin-ózi biliwi hám ózin-ózi
tárbiyalaw laboratoriyası, pedagogikalıq wazıypalardı orınlawdıń
jańa usılların tekserip kóretuǵın teoriyalıq hám ámeliy máseleler,
túrli mashqalalar dodalanatuǵın tájiriybe maydanı bolıp qalıw
múmkin.
Psixologlar 
– pedagogikalıq texnikanıń keń imkaniyatların
jámáát bolıp úyreniwin, oqıtıwshılar arasında bunday jámáátlerdiń
eń qolaylı muǵdarın 10-14 adamnan ibarat etip belgilewin atap ótedi.
Qatnasıwshılardıń tap usınday muǵdarı olardan hár biriniń basqa
oqıtıwshılar menen birge iskerlik alıp barıwında individual
psixologiyalıq mashqalalardı oǵada tolıq túrde ańlap orınlawda,
refleksiv hám empatikalıq dárejesin ayrıqsha asırıw. Kásiplik
pedagogikalıq parasatın rawajlandırıw, basqalarǵa tásir etiw
qurallarınıń keńeytiw imkaniyatların ashıp beredi. Sol nárse belgili,
topar qatnasıwshıları, bolajaq oqıtıwshılar kásiplik birge islesiw
tárepinen birge islesiwbilimlerin iyelewde aktiv umtılıwları, ózin-ózi
biliwı hám kásiplik jaqtan ózin-ózi tárbiyalaw boyınsha tabıslı
iskerlik alıp barıwda psixologiyalıq jaqtan tayar bolıwı kerek. Barlıq
jaǵdaylarda da individual hám toparlıq shınıǵıwlar baslanıwınan
aldın pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń individual dástúri dúzip
shıǵılıwı tiyis. Bunday dástúrdi dúziw ushın dáslep pedagogikalıq
texnikabilimlerin qáliplestiriwdiń baslanǵısh dárejesin anıqlap alıw
zárúr. Biraq tájiriybelerdiń kórsetiwinshe, ádette, usı basqıshta tek
bilimler haqqında ǵana emes, sonıń menen birge dáslep
avtomatlastırılǵan (tálimdi baslaw waqtına kelip) kónlikpeler
haqqında da talqılawalıp barıw kerek. Mısalı, nápes alıw, dawıstıń
tábiyiy bir halatta qoyılıwı, sózlerdi durıs ayta alıw, bunnan aldıńǵı
tárbiyalıq metodlardıń nátiyjesi bolǵan sawatlı, kórkem sóylew,
mimika hám pantomimikalıq háreketler bolıwı múmkin. Bunday
125

---

kónlikpe hám bilimlerdiń bar ekenligi pedagogikalıq texnika
imkaniyatların tolıq qáliplestiriwdi ádewir ańsatlastıradı. Soǵan
qaramastan, barlıq jaǵdaylarda, áne usı kónlikpelerdi tiyisli bilimler
quramına kiritiw boyınsha belgili xızmet alıp barılıwı zárúr.
Pedagogikalıq texnika bilimlerdi qáliplestiriwdiń baslanǵısh
dárejesine qarap onı iyelewdiń individual dástúri jetispeytuǵın
bilimlerdi qáliplestiriwge qaratılǵan ayırım shınıǵıwlardı yaki
olardıń tolıq jıynaǵın islep shıǵıw kerek.
Pedagogikalıq texnika haqqında joqarıda aytıp ótilgen pikir hám
kóz qaraslarına itibar qılmaw, pedagogikalıq iskerlikte teoriyalıq
hám ámeliy tájiriybelerdiń joqlıǵı, óz iskerliginde kritikalıq názer
menen baha bermew aqıbetinde hám oqıtıwshıda individual
pedagogikalıq texnikanı rawajlandırıw, analizlew hám onı
qáliplestiriw boyınsha anıq maqsetke qaratılǵan pedagogikalıq
proceste pedagogikalıq texnikanı iyelew bolajaq oqıtıwshıǵa óziniń
kásiplik jónelisiniń baslanıwında-aq kóplegen qátelerden jıraq
bolıwda, talabalarǵa tálim-tárbiya beriwdiń joqarǵı nátiyjeliligine
erisiwine járdem beredi. Pedagog hám psixolog ilimpazlar tárepinen
alıp barılatuǵın izertlewlerdiń kórsetiwinshe, óz iskerligin endi ǵana
basqarıp atırǵan oqıtıwshılar dus keletuǵın qıyınshılıqlardıń tiykarǵı
sebebi, pedagogikalıq texnikaǵa baylanıslı maǵlıwmatlar bilmewi
aqıbetinde júzege kelmekte.
Temanı ózlestiriw ushın sorawlar:
1. Pedagogikalıq texnika túsinigi eki toparǵa bólinip úyreniledi,
olarǵa táriyp beriń?
2. 
Belg
ili
pedagog
A.S.Makarenkoniń:
“Tárbiyashı
shólkemlestiriwdi, júris-turıstı, házillesiwdi, quwnaq hám ashıwlı
bolıwdı biliwi kerek, ol ózin solay tutıwı kerek, yaǵnıy onıń hár bir
háreketi, júris-turısı, kiyiniwi, balalardı tárbiyalasın” degen pikirine 
táriyp beriń?
3. Pedagogikalıq texnikanıń zárúr ózgeshelikleri nelerden
ibarat?
4. “Oqıtıwshı – ustaz professiogramması” nda analizlengen
pedagogikalıq qásiyetlerdiń táriypleń.
5. Oqıtıwshı háreketlerinde aktyorlıqqa tán ózgesheliklerge
táriyp beriń?
126

---

6. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası qanday kónlikpe hám
bilimlerden ibarat?
7. Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde pedagogikalıq texnianıń
qanday halatları belgili áhmiyetke iye?
8. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq iskerliginde mimika hám
pantomimikalıq háreketler qanday áhmiyetke iye?
9. Pedagogikalıq texnikanıń kónlikpe hám bilimlerdi jetilistiriw
procesine baylanıslı pikirlerińiz?
10. Oqıtıwshınıń óz sezimlik halatların qadaǵalawda qanday
iskerlik túrleri belgili rol oynaydı?
Talabalardıń óz betinshe tayarlıǵı ushın tapsırmalar: 
Tómendegi temalar tiykarında reje dúziń hám óz piker, kóz
qaraslarıńızdı bildirip “óz betinshe jumıs” jazıń:
1. “Pedagogikalıq texnikanıń oqıtıwshı kásiplik iskerligindegi
ornı”.
2. “Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikasın qáliplestiriwde
házirgi kún talapları”.
3. T.Sadikovanıń filosofiyalıq pikiri: pedagogikalıq texnika hám
“ustazlıqtıń shártleri” ne óz pikirlerińizdi bildiriń.
4. Jas oqıtıwshılar óz jeke pedagogikalıq texnikasın jetilistiriw
ushın nelerge itibar beriw kerek?
5. “Házirgi zaman oqıtıwshısı pedagogikalıq sheberlik
sistemasında pedagogikalıq texnikanıń roli”.
127