8- amaliy mashg‘ulot. Biznes va tadbirkorlikda tavakkalchilik

Tavakkalchilikni kamaytirish yollari 
Mavjud noaniqliklar va xatarlar tadbirkorni o‘z loyihasining foydaliligini chuqur 
tahlil etishga, ishlab chiqarish va boshqa xarajatlarni tejamkorlik asosida puxta 
sarflashga, asosiy vositalar va aylanma mablag‘lardan samarali foydalanishga, baho 
siyosatini to‘g‘ri belgilashga undaydi. Aks holda korxona faoliyati ino‘iroz bilan yakun 
topishi mumkin. 
Tavakkalchilikni kamaytirishning quyidagi yo‘llari mavjud: 
1. Tavakkalchilikning paydo bo‘lishidan qochish. 
2. Tavakkalchilikning ta’sirini kamaytirish. 
Birinchi holatda tadbirkor o‘z faoliyatiga xavf tug‘diradigan har o‘anday xatarni 
chetlab o‘tishga harakat qiladi. 
Ikkinchi holatda esa tadbirkor tavakkalchilikning subyekt ishlab chiqarish-
moliyaviy faoliyatiga ta’sirini (zararni) pasaytirish choralarini izlaydi. 

Tavakkalchilikni kamaytirishning yo‘nalishlarini belgilashda quyidagi holatlarni 
hisobga olish kerak: 

agar tadbirkorning faoliyat turi muqarrar ravishda tavakkalchilik bilan 
bog‘langan bo‘lsa, bunday holatda uni chetlab o‘tish imkoniyati bo‘lmaydi; 

bir turdagi tavakkalchilikdan qochish uning ikkinchi turini tug‘dirishi mumkin; 

tavakkalchilikdan qochish yuqori darajada foyda keltiradigan sohalarda biznes 
imkoniyatlarini cheklaydi; 

tadbirkorlik faoliyatining ko‘lami yirik va kutilayotgan foydaning miqdori 
qancha ko‘p bo‘lsa, tavakkalchilikning yuzaga kelishi ehtimoli ham shuncha 
yuqori bo‘ladi va hokazo. 
Tavakkalchilikni kamaytirishda tadbirkor uning ta’sirini o‘ziga olishi, taqsimlashi yoki 

---

36 
boshqalarga o‘tkazishi mumkin.
Tavakkalchilikni o‘ziga olish quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin: 
1. Oldindan rejalashtirilgan holda zararlarni o‘oplovchi maxsus zahira 
jamg‘armalarini yaratish. 
2. Rejalashtirilmagan tavakkalchilikdan ko‘rilgan zararlarni foyda yoki aktivlar 
hisobidan qoplash. 
Oldindan rejalashtirilgan zahira jamg‘armalarini yaratish o‘zini-o‘zi sug‘urtalash 
jarayonini anglatadi. Subyekt favqulodda yuz beradigan tavakkalchilik holatlari uchun 
foydadan ajratma hisobiga maxsus jamg‘arma (tavakkalchilik jamg‘armasi) yaratadi. 
Masalan, yirik tadbirkorlik subyekti uncha qimmat bo‘lmagan uskunani tasodifiy 
xatarlardan sug‘urtalashni maxsus sug‘urta kompaniyasi orqali amalga oshirishni ma’qul 
ko‘rmaydi. O‘zini-o‘zi sug‘urtalash zarar ehtimoli kichik bo‘lgandagina maqsadga 
muvofiq. Biroq, zahira jamg‘armasi foyda keltirmaydigan o‘lik 
kapital ekanligi uchun
, 
tadbirkorlar bunday jamg‘armani qisqartirishga harakat qiladilar. 
Ikkinchi holatda, ya’ni rejalashtirilmagan tavakkalchilikni o‘ziga olishda 
tadbirkorlik firmasi tavakkalchilik natijasidagi yo‘qotishlarni foyda yoki aktivlardan 
qoplashiga to‘g‘ri keladi. Agar yo‘qotishlar hajmi foydadan katta bo‘lsa, joriy likvidli 
aktivlar yoki xususiy kapitalning bir qismidan voz kechishga to‘g‘ri keladi. 
Tadbirkorlik tavakkalchiligini pasaytirishning yana bir usuli bu tavakkalchilikni 
taqsimlash yoki birlashtirish yo‘li bilan yo‘qotishlarni +isqartirish hisoblanadi.