8-amaliy mashg’uloti mavzu: termik ishlashni po‘lat tuzilishi va mexanik xossalariga ta’sirini o’rganish umumiy ma`lumot

4. 
Diffuzion yumshatish, po`latlarni 1050-1150
o
C qizdirib uzoq vaqt ushlab turilib, 
pech bilan birgalikda sovitiladi.  
Bu usul asosan po`latlarni ximiyaviy notekisligini to`g`irlash uchun ishlatiladi.  
Normallash deb uglerodli po`latlarni GSE chizig`idan 30-50
0
C yuqoriroq temperaturada 
qizdirib, pechda mo`ljallangan vaqtda tutib turilgandan keyin, asta-sekin xavoda sovitishga 
aytiladi .  
Normallash po`latni termik ishlashning tayyorlov bosqichi sifatida yoki o`rta uglerodli 
po`latlar uchun oxirgi bosqich sifatida qo`llanishi mumkin. Normallangan po`latning 
mustahkamligi va qattiqligi yumshatilgan po`latnikiga nisbatan biroz yuqori bo`ladi .  
Toblash deb – evtektoidgacha bo`lgan po`latlarni, ya ni 
3
c
A
Q (30-50
0
C) da, evtektoiddan 
keyingi po`latlarni 
1
c
A
Q (30-50
0
C) (1-rasmga qarang) qizdirib, shu temperaturada ma`lum 
vaqt ushlab turib, so’ng katta tezlik bilan (bir sekundda 180
0
-200
0
C) to xavo temperaturasiga 
mos kelguncha sovutiladi. Amaliyotda uglerodli po`latlarni suvda, legirlangan po`latlar 
moyda sovitiladi. Po`larlarimizni suvda sovitilganda sovish tezligi yog`ga nisbatan tezroq 
bo`ladi. 
Tez soviganda martensit xosil bo`ladi. Martensit deb, o`ta to`yinib ketgan uglerodning - 
temiriga aytiladi. Toblash jarayonida asosan martensit strukturasi xosil bo`ladi. Martensitning 
strukturasining qattiqligi (HRC 50-65) ga bo`ladi.  
Austenitning martensitga aylanishi diffuziyasiz sodir bo`ladi. Uning kristall panjaralari 
tetrogonal shaklda ko`rinadi (12-rasm).  
Martensitning strukturasini ichki tuzilishi ninachalaridan iborat. Ninachalarining katta-
kichikligi austenit donalarining o`lchamlariga bog`liq. Agar austenit donacharining o`lcham-
lari kichkina bo`lsa, ninachalar xam kichik bo`ladi (13-rasm). 

---

Martensitning mikrostrukturasi