8 g'ayritabiiy suyuqliklar Nyutonning ichki ishqalanish qonuni amal qiladigan suyuqliklar [formulaga qarang (11)] Nyuton deyiladi

Reologiya
Reologiya – bu mexanik yuklangan har xil oquvchi va plastic jismlarning holati haqidagi fan. Muhitlarning asosiy klassifikatsiyasi bu nyuton va nonyuton muhitlar. Reologiyaning boshlangich tuchunchasi bu nyuton suyuqligi (masalan, chuchuk suv, dengiz suvi, dizel yoqilg‘isi, mineral va sintetik yog‘lar va boshqa) bo‘lib, uning qovushoqligi deformatsiyalanish tartibidan bog‘liq emas, ideal elastik jismda esa vaqtning har bir momentidagi deformatsiya qo‘yilgan kuchlanishga proporsional. Bu tushunchalarni bir vaqtning o‘zida ham plastiklik (qovushoqlik) va ham elastiklik xossalarini namoyon qiluvchi jismlar uchun umumlashtiriladi. Agar muhitning qovushoqligi e’tiborga olinmasa, u ideal muhit deb qaraladi. Shuning uchun reologiyaning amaliy tadbiqlari aniq materialning yuklanish va oqishdagi holatini tavsiflaydi.
Reologik tenglama deb kuchlanish tenzori va deformatsiyalar tezligi tenzorini bog‘lovchi tenglamaga aytiladi. Siljish kuchlanishi va siljish tezligi orasidagi bog‘lanishni ifodalovchi reologik tenglamalarga mos grafiklar reologik egri chiziqlar deb ataladi.
Ma’lumki, nyuton suyuqligida siljish kuchlanishi siljish tezligiga to‘g‘ri
proporsional. Bu bog‘lanish grafigi siljish kuchlanishi va siljish tezligining
koordinata tekisligi boshidan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq bo‘lib, uning og‘ish
burchagi nyuton suyuqligining qovushoqligiga teng.
Reometrlar materiallarning reologik xususiyatlarini tavsiflash uchun ishlatiladigan asboblar, odatda eritmalar yoki eritmalar bo'lgan suyuqliklar. Ushbu asboblar suyuqlik uchun ma'lum bir kuchlanish maydonini yoki deformatsiyasini keltirib chiqaradi va natijada yuzaga keladigan deformatsiya yoki stressni kuzatib boradi. Asboblar doimiy oqim yoki tebranish oqimida, ham qirqishda, ham cho'zishda ishlatilishi mumkin.

Tadqiqot laboratoriyasida ishlatiladigan rotatsion reometr
Beton reologiya
Betonva ohakishlov berish qobiliyati yangi reologik xususiyatlari bilan bog'liq cement yopishtirish qattiq betonning mexanik xususiyatlari, agar beton aralashmasi dizaynida kamroq suv ishlatilsa, oshadi, ammo suv va tsement nisbatlarini kamaytirish aralashtirish va qo'llash qulayligini pasaytirishi mumkin. Ushbu kiruvchi ta'sirlardan qochish uchun, superplastifikatorlar odatda ko'rinadigan rentabellik stresini va yangi qorishmaning yopishqoqligini kamaytirish uchun qo'shiladi. Ularning qo'shilishi beton va ohak xususiyatlarini yuqori darajada yaxshilaydi.
Reolog - bu fanlararo murakkab suyuqliklar oqimi yoki yumshoq qattiq jismlarning deformatsiyasini o'rganadigan olim yoki muhandis. Bu asosiy daraja mavzusi emas; shunga o'xshash reologning malakasi yo'q. Ko'pgina reologlar matematika, fizika fanlari (masalan,) bo'yicha malakaga ega. kimyo, fizika, geologiya, biologiya), muhandislik (masalan, mexanik, kimyoviy, materialshunoslik, plastmassa muhandisligi va muhandisligi yoki qurilish ishi), Dori yoki ba'zi bir texnologiyalar, xususan materiallar yoki ovqat. Odatda ilmiy darajani olishda oz miqdordagi reologiya o'rganilishi mumkin, ammo reologiyada ishlaydigan kishi ushbu ma'lumotni aspiranturada yoki qisqa kurslarda qatnashish va professional uyushmalarga qo'shilish orqali kengaytiradi (pastga qarang).
Suv bu anomal modda. Avvalambor suv bu odatdagi temperatura va bosimda uch xil agregat holatida (qattiq (muz), suyuq va gazsimon (bu g‘)) bo‘la oladigan sayyoramizdagi yagona modda. Ko‘pgina suyuqliklar o‘zining kengayishi bilan o‘quvchanlik xususiyatini namoyon qilsa, suv aksincha, ya’ni siqilganda. Xuddi shunday, temperaturaning oshishi bilan suvning zichligi anomal o‘zgarib boradi.
Qattiq jismlar eritilganda hosil bo‘lgan moddaning issiqlik sig‘imi juda kam o‘zgaradi, muz eriganda esa bu miqdor keskin ikki martaga (2,052 dan 4,224 kJ/kg gacha) o‘zgaradi. Suv anomal kattalikdagi solishtirma issiqlik sig‘imiga ega (Cp = 4,18 J/(kg⁰K)), bu miqdor temirnikidan 9 marta, simobnikidan 33 marta, ohaktoshnikidan 5 marta katta va hokazo. Suv isitilganda avvalo uning issiqlik sig‘imi kamayib, t = 34,5⁰C da o‘zining minimal qiymati 4,18 kJ/kg gacha tushib ketadi, keyin
yana ko‘tariladi. Bunday minimal qiymatning paydo bo‘lishi sababi ana shu temperaturada suv molekulalarining bir guruhi yemiriladi. Suv ikki xil tuzilmaning aralashmasidan tashkil topgan deb faraz qilinadi: yumshoq muzsimon va zich joylashgan, bunda suvning barcha anomal xossalari bir tuzilmadan ikkinchisiga o‘tishi bilan izohlanishi mumkin.
Sunday qilib, masalan, ko‘l va ko‘l qirg‘og‘idagi quruq qumloq plyajdagi suvga havoning bir xil temperaturasi va quyoshning bir xil issiqligi ta’sir qilishiga qaramasdan, ko‘ldagi suv qirg‘oqdagiga qaraganda 5 marta kam isiydi, ammo u o‘ziga olgan issiqlikni qumloqdagi suvga qaraganda shuncha marta ko‘p vaqt ushlab turadi.Suv muzlaganda uning hajmi taxminan 10% ga ortadi. Suvning muzlash temperaturasi uning bosim oshishi (19,6 MPa gacha) bilan kamayib boradi, keyin esa ko‘tariladi. Chuchuk suvli sig‘imdan suvning vertikal harakati t=4⁰C da to‘xtaydi.
Bunday temperaturada suv stratifikatsiyalanadi (quyi qatlamlarda joylashgan suvning zichligi yuqori qatlamlardagiga nisbatan kattaroq).Dengiz suvi –1,9⁰C da muzlaydi. Tuproq kapilyarlaridagi suv ba’zan +4,4⁰C da ham muzlashi mumkin.
Suv juda yuqori bug‘lanish issiqligiga (22,6*10⁵J/kg) va yopiq erish issiqligiga (3,34*10⁵J/kg) ega. Atmosfera bosimida suvning bug‘ holatiga o‘tishi muzning shu bosimda erishidagiga nisbatan atrof muhitdan 6,75 marta ko‘p issiqlik talab qiladi.
Tuman hosil bo‘lganda (namlik to‘planganda) ancha ko‘p issiqlik ajralib chiqadi. Bu jarayondan sun’iy tuman hosil qiluvchi qurilmalarda foydalaniladi. Bunday qurilmalardan nafaqat sugorishda, balki o‘simliklarni muzlashdan asrashda ham foydalanish mumkin. Quruq muz yoki qorning elektr o‘tkazuvchanligi suvning elektr o‘tkazuvchanligidan ancha kam, bunda suvning elektr o‘tkazuvchanligi
undagi aralashmalarning miqdoridan bog‘liq, muz va qorda esa ularning ta’siri juda kam. Suvning elektr o‘tkazuvchanligi undagi erigan tuzlar konsentratsiyasidan bog‘liq. Shuning uchun dengiz suvining elektr o‘tkazuvchanligi daryodagi chuchuk suvnikidan 2 -3 marotama ortiq va kimyoviy yo‘l bilan olingan toza (distillangan) suvnikiga (18⁰C) nisbatan esa 12000 marta katta.
Suv kuchli erituvchi modda. Uning bu xususiyati yetarlicha yuqori bo‘lgan nisbiy dielektrik o‘tkazuvchanligi bilan xarakterlanadi. Bu miqdor 0⁰C li tozalangan suvda 87,0 ga yaqin, temperaturaning oshishi bilan u 100⁰C da 55,7 gacha kamayadi. Taqqoslash uchun shuni aytishimiz mumkini, boshqa eritmalarning dielektrik o‘tkazuvchanligi suvnikidan ancha kam va bu miqdor 10 dan 50 gacha, elektrolitlarni eritish xususiyatiga umuman ega bo‘lmagan noqutbiy suyuqliklar uchun esa u 2 dan 2,5 gacha. Shunday qilib, taqqoslash uchun havoning dielektrik
o‘tkazuvchanligi 1 ga, muzniki 3,2 ga tengligini e’tiborga olsak, su vning dielektrik o‘tkazuvchanligi qanchalik katta ekanligiga ishonch hosil qilamiz.
Suvda kislorodga boy havo aralashmasining va bir qator «tajovuzkor» komponentalarning mavjudligi suvning inshootlar materiallariga kuchli ta’sirini kuzatishimiz mumkin, masalan, metallarning zanglashi (korroziya). Suvda erigan tuzlar va undagi suzib yuruvchi qattiq zarrachalar qurilma devorida «o‘tirib qolishi» mumkin, masalan, bu quvurlar suv o‘kazish xususiyatining sezilarni kamayishiga olib keladi.