8 Laboratoriya ishi. Gruntning siljishga qarshiligi

Gruntlarni siljishga (qirqilishga) sinash tajriba natijalari.

№ taj-rib	Kuch yelkalaridagi toshlar		Qirqilish yuzasidagi kuchlanishlar MPa		Grunt namunasini qir-qilish yuzasidagi gorizontal deformatsiyasi S, mm
	Tik o‘k bo‘yicha R, n	Gorizon-tal o‘k bo‘yicha Q, n	Normal 	Tangen-sial 
1	2	3	4	5		6

8. Tik o‘q bo‘yicha deformatsiyalar indikatorlarni ko‘tarib qo‘yilib, birinchi bosqich bosim 0,1 MPa (40N) ta’sirida zichlashib turgan gruntni, siljishga qarshiligini aniqlanadi.

9. Asbobni ustki qismini gorizontal o‘q bo‘yicha siljish deformatsiyasini o‘lchaydigan maxsus joyiga indikatorni o‘rnatiladi
(rasm 8), uni shkalalari 0ga keltiriladi.
Ustki qismini qo‘zg‘alishdan saqlaydigan (kontrol) boltlari ko‘tariladi, asbobni ishga shayligi tekshiriladi.
10. Gorizontal bosim beruvchi yelkani yuk bog‘ichlarini o‘rniga qo‘yib, pasangisiga jurnalda ko‘rsatilgan (ilova 1) yukni birinchi miqdorni 4 N asta-sekin qo‘yiladi, shu daqiqadan boshlab, sekundomer yoki soat yordamida gruntdagi siljishni kuzatiladi, indikatorni shkalasi to‘xtab 12 min ichida joyidan qo‘zg‘almasi, (8-jadval) jurnalga xosil bo‘lgan siljishni miqdorini yoziladi. Pasangidan yukni olmay uni ustiga qo‘shimcha yuk qo‘yilib (ilova-1) gorizontal yelkadagi ikkinchi bosqich yukni 8 Nga orttiriladi. (40 N tik bosim ta’sirida turgan gruntni) Gorizontal yuza bo‘yicha siljishni davomi indikator yordamida vaqt bo‘yicha kuzatiladi, indikatorni shkalasi to‘xtab 12 min ichida, joyidan qo‘zg‘almagan xolatdagi siljish ko‘rsatgichi jurnalga yoziladi (8-jadval).
11. 40N bosim ta’sirida zichlashib turgan gruntni siljishga qarshiligini, gorizontal qirqilish yuzasidagi bosimni, 12, 16, 20, 24, 28N yuklar qo‘yib o‘stirib, siljishni 10-bandda aytilgandek kuzatiladi, yukni xar bir bosqichi uchun oxirgi siljish deformatsiyasini qiymati jurnalga yozilaveradi.
12. Gorizontal yelka pasangisiga qo‘yilayotgan yuklarni 4 dan 28 N gacha yoki undan ko‘p oralig‘ida, yukni i bosqichida indikatorni strelkasi bir-uch marta to‘la aylanib ketadi, bu xolat gruntni gorizontal yuza bo‘yicha qirqilganidan dalolat beradi, bu xolatni yuzaga keltirgan yukni
8 jadvaldagi grafasiga «qirqilish» yuz berdi deb yoziladi.
13. Asbobni ichidagi grunt olib tashlanadi, keyingi etap tajribasini o‘tkazish uchun, zaminni ilgarigi namuna olingan joydan yangi namuna olinib 14 bandlaridagi tajriba ishlar yangidan bajariladi.
14. Xuddi shunday tik bosimni 0,2 MPa boschiqlariga yoki tik o‘q pasangidagi yukni 80N miqdorlarida gruntni deformatsiyasi kuzatilib, 5,6,7 bandlardagiday ishlar bajariladi, stabillashgandan keyin, indikatorlardan cho‘kishlarni miqdorini olib jurnalga yoziladi va 8 bandda ko‘rsatilgan ish bajariladi.
15. Tajriba ishlarini 912 bandlaridagi ko‘rsatmalarni tik bosimni 0,2 MPa ikkinchi pog‘onasi uchun xam bajarilgandan keyin 13 banddagi ko‘rsatma qilinadi.
16. Yuqoridagi ikkinchi bosqich, tik o‘q bo‘yicha bosimni 0,2 MPa qiymatida bajarilgan ishlar, endi tik o‘q bo‘yicha bosimni 0,3 Mpa qiymatida to‘la taqrorlanadi. Olingan natijalarni tajriba jurnaliga kiritiladi.
17. Tajriba natijalarini taxlil qilib, 8.3 yoki 8.4 rasmlardagi
chiziqli tangensial  kuchlanganlikni, normal  kuchlanganligiga bog‘lanish grafiga tuziladi, grunt xaqida xulosalar yoziladi.
Sinovni donalari yopishgan gilli gruntlar uchun o‘tkazilishi rejalashtirilganda, tajribani birinchi etapidagi 5, 6, 7 va 8 bandlaridagi ko‘rsatmalar qilinmaydi. Chunki gruntni tutinish kuchi S (sseplenie) aniqlanishi zarur (yoki gruntga tik bosim berilmaydi,  = 0 bo‘ladi).
Tajribani birinchi etapidagi qolgan barcha ko‘rsatmalar bajariladi, natijalari jurnalga kiritilib, tutinish kuchi S kuyidagicha aniqlanadi.
S = S/F MPa;
bu yerda S - gruntni gorizontal yuzasida qirqilishni sodir qilgan yuk;
F - grunt namunasini gorizontal yuzasi, sm².
Donalari yopishgan o‘sha gruntni yangi namunalarida, tik bosimni 0,1 ; 0,2 va 0,3 MPa qiymatlarida, tajribani 112 bandlaridagi ko‘rsatmalarini sifatli bajarilib, 8-jadvaliga kiritilib natijalari taxlil qilinib chiziqli bog‘lanishi grafigi tuziladi.