8-mart ssenariyası

Baslawshı: Bilesiz, hárbir bayramnıń júzege keliw tariyxı bar. Sonıń menen bir qatarda, 8-mart “Hayal-qızlar bayramı”nıń kelip shıģıw tariyxı bar. Endigi náwbette sol haqqında maģlıwmat berip ótsek:
Báhár bayramlar menen baslanadı. Báhárdiń ekinshi háptesinde 8-mart sánesin belgileymiz. Analarımızdıń, hayal-qızlar bayramın belgilewimizdiń sebebi nede? Bul sorawdıń juwabın biliwge hámmemiz qızıqsaq kerek. Yaģnıy, 8-mart kúninniń kelip shıģıw tariyxına názer taslaymız.
Maģlıwmatlarģa kóre, “ayol” arabsha sóz bolıp, “oila” kaliması menen túbirles esaplanadı. Bul kúnniń tariyxına názer taslasaq, hayal-qızlar bayramı óz huqıqları ushın gúresiw kúninen kelip shıqqanına gúwa bolıwımız múmkin. Yaģnıy, 1857-jılı 8-mart kúninde Nyu-Yorktiń ayaq kiyim hám tigiw fabrikasınıń jumısshı qızları manifestke jıynaladı. Olar 10 saatlıq jumıs kúni, jaqtılı hám qurģaq jumıs orınları jáne de er adamlar menen birdey is haqı alıwın talap etedi. Usı kúni júzlegen hayal-qızlar saylaw huqıqın da talap etip shıģadı. Sebebi, sol waqıtları júdá az is haqı alıwshı hayal-qızlar kúnine 16 saat islegen. Er adamlar bolsa, túrli qarsı shıģıwları arqalı 10 saatlıq jumıs kúnin qolģa kiritken. 8-marttaģı usı waqıyadan soń hayal-qızlar shólkemi dúziledi hám birinshi márte hayal-qızlar oģan aģza boladı. Biraq, bul kún birinshi márte 1891-jılı 19-martta Avstriya, Daniya, Germaniya hám Shvetcariyada hayal-qızlar bayramı sıpatında belgilendi. Sol waqıtta millionnan artıq er adamlar hám hayal-qızlar manifestke qatnasadı. Saylaw jáne orınlardı basqarıw huqıqınan tısqarı, hayal-qızlar er adamlar menen bir qatarda teń huqıqlı bolıwģa háreket qıladı.
1910-jılı Kopengagende ótken xalıq aralıq konferenciyada 8-mart sánesin “Xalıq aralıq hayal-qızlar kúni” sıpatında belgilew usınısı kóterildi. Sonnan keyin kóplegen mámleketlerde hayal-qızlardıń jámiyette belsendiliginiń asıwı baslandı.
Rossiyada bolsa xalıq aralıq hayal-qızlar kúni birinshi márte 1913-jılı Peterburgta belgilendi.
1917-jılı fevral ayınıń aqırģı ekshembisinde Rossiya hayal-qızları “Nan hám tınıshlıq uranı” astında kóshege shıģadı. Tórt kúnnen keyin bolsa, Nikolay II hayal-qızlarģa saylaw huqıqın beriwge wade berdi. Bul kún Yulian jılnamasında 23-fevral hám de Grigorian jılnaması boyınsha 8-martta belgilene basladı.
8-mart xalıq aralıq hayal-qızlar kúni 1965-jıldan baslap demalıs kúni dep belgilenedi. Usı kúnde húkimettiń joqarı keshelerinde hayal-qızlarģa mámleket siyasatınıń ámelge asırıp atırģan jumısları haqqında esabat beretuģın edi. Áste-aqırın xalıq aralıq hayal-qızlar kúni olardıń ózleriniń huqıqların talap etkeni ushın emes, bálkim, olardıń qádirlew, húrmet etiw hám ardaqlaw kúni sıpatında belgilene basladı.
8-mart xalıq aralıq hayal-qızlar bayramı ĠMDA mámleketleri Azerbayjan, Gruziya, Qazaqstan, Qırģızstan, Moldaviya, Tájikstan, Túrkmenstan, Ukraina, Belorussiya hám Ózbekstanda belgilenedi.
Itibar bergen bolsańız, ĠMDA mámleketlerinen tısqarı bul bayram tiykarınan Batıs ellerinde belgilenedi. Shıģısta bul bayram belgilene me?
Shıģıs ellerinde bul bayram ózgeshe túrde belgilenedi. Mısalı: Yaponiyada usı kúnge uqsas bayram bar. Biraq, o, hayal-qizlar emes, bálkim, qızlar (Xina Matsuri) bayramı. Bul bayramdi “Quwırshaqlar bayramı” dep te ataydı. Bayram 3-martta ótkerilip, barlıq yapon qızlarına áwmet hám densawlıq tileydi. Yaponlar qızı bar úy bosaģasına qızıl qutıģa sulıw etip kiyindirilip qoyılģan quwırshaqtı qoyadı. Mámlekettiń bazıbir orınlarında bolsa, qaģazdan jasalģan quwırshaqlardı suwģa taslaydı. Bunıń menen suwģa taslanģan qaģaz quwırshaq ózi menen baxıtsızlıq hám kesellikti de alıp ketsin deydi.
Qızlarģa arnalģan quwirshaqlar, ádette, miyras etip qaldırılģan boladı. Sebebi, bul quwırshaqlar júdá qımbat bolıp, bahaları 1000 AQSH dollarınan kem bolmaydı. Olar bir ay dawamında bosaģada turıp, keying jıl ushın jáne jıynastırılıp qoyıladı.