8-mavzu: islоmdagi mazhablar va yo’nalishlar. Reja: Islоmdagi оqim va yo’nalishlarning hоzirgi kundagi ko’rinishlari va ularning islоm birligiga tahdidi

Islomdagiyo'nalishlar, mazhablar, oqimlar. Insoniyatmurakkabijtimoiy-siyosiyjarayonniboshidankechirmoqda. XXIasrmafkuralarto'qnashuviasribo'lishiniidroketmoqzarur, bunda"XXIasrdayadropoligonlaridanemas, balkimafkuraviypoligonlardanehtiyotbo'lishimiz, mafkuraviyimmunitethosilqilishimizlozim". Shuningdek, ''G'oyagaqarshifaqatg'oya, fikrgaqarshifikr, jaholatgaqarshima'rifatbilanbahsgakirishmog'imiz, kurashmog'imizkerak",deganso'zlarnialohidaesdatutishimizdarkor. Mustabidtuzum, jaholatvamutaassiblikkachorlovchig'oyalargaqarshimilliyistiqlolg'oyasiniqo'yabilishimizzarur. Milliyistiqlolg'oyasiqandaymazmunkasbetadi? Avvalo, milliyistiqlolg'oyasimillatidanqat'inazarO'zbekistonRespublikastingfuqarolarinitashkiletuvchiO'zbekistonxalqi (Konstitutsiya, 8-modda) manfaatiniifodaetishinianglamog'imizkerak.
Milliyistiqlolg'oyasinintboshmaqsadi: yurttinchligi, xalqfarovonligivakelajagibuyukbo'lgandavlatniqurish. Bumaqsadniamalgaoshirishuchunasosiyshartbarqarorvaziyat. Barqarorlikkaqarshibo'layotgantahdidlarichidaengxavflisi - mafkuraviytahdid, uningsinashtabo'lganuslubi, ayniqsa, bizningxalqimizgaqarshiqo'llaydiganlari - diniyomilhisoblanadi.
Anashundaysharoitdamintaqada, xususan, O'zbekistonda, o'zta'sirinio'tkazishgauringankuchlarmillatimiztabiatinihisobgaolganholdaIslomomilidang'arazlimaqsadlardafoydalanishharakatidabo'ldilar. Islomdininingsofg'oyalariniqobiostidasiyosiyhokimiyatniegallashgaintildilar. Ya'ni, Alloh, Islomkabiso'zlarniqo'shibnomlangan, eshitilishijarangdorpartiya, tashkilotlar — "Islomuyg'onishpartiyasi", "Hizbulloh" (Allohpartiyasi), "Hizbat-tahriral-islomiy" (Islomozodlikpartiyasi) kabilarnituzib, mavjudkonstitutsiyaviytuzumniag'daribtashlab, yaxlitjug'rofiyhududdaIslomdavlatiqurish, xalifalikniqaytatiklashgaharakatqildilar.
Buborada "Islomta'limotinimadeydi?" degano'rinlisavoltug'iladi. Harqandayta'limotniuningaslmanbalariorqalitushunish, o'rganishmaqsadgamuvofiqdir. Anashuyo'ldanborib, Islomdinidafiqhiyvaaqdsaviyjihatdanqandaybo'linish, ajralishlarbo'lgani, uningsabablariniilmiy, qiyosiyjihatdano'rganishmazkurkursningboshmaqsadihisoblanadi.
Islomninglug'aviyma'nosi "Buyuruvchiningfarmonivataqiqigae'tirozsizbo'ysunishhamdaunibuyurilgandekbajarish", demakdir. Islomningistilohniyma'nosiAllohtarafidanyuborilganbarchapayg'ambarlarinsonlargaIslomdinidanta'limberganlar. Allohtaologa, Uningsifatlariga, oxiratkunigapayg'ambaryo'llagandekishonish, kitoblarinitasdiqlab, ularravshanlantiribberganto'g'riyo'ldanborish, Yaratganniyagonabilib, Undanboshqasigaibodatqilmaslikdir.
Shariat - to'g'riyo'lgasolmoq, qonunchilikyo'naltirmoq, ibodatyo'llari, hayotiyvaijtimoiyqoidalar, kishilarorasidagimunosabatvamuammolar, halolbilanharomniajratibbermoqdir.
Qur'onvasunnatninghukmlaridanolinganmanashuqonunlarfiqhilmi, deyiladi.
Istilovda "fiqh" "Allohtaoloo'zpayg'ambariMuhammad (S.A.V.) orqalinozilqilganshariatniteranfahmlamoq" ma'nosinibildiradi. "Fiqh"ningshariatistilohidagiboshqata'rifida "Shar'iydalillardanqar'iyhukmlarchiqarishdir", deyiladi. Buta'rifdagi "shar'iydalil" Qur'onikarimvahadisisharifdir. "Shar'iyhukm" esaumumiyhukmdankelibchiqadiganxususiyfikrdir. Shariatdashar'iyhukmlarasosanibodatvamuomalotlardanamoyonbo'ladi. Zamonlaro'tishibilan, Al-istinbat - chiqaribolish, sug'uribolishuslublarishakllanabordi. Ijtihodqilishnatijasidaqat'iydalolatqilibberilmaganhukmlar, fikrlarxususidaijmo - ya'ni, yetukulamolarningo'zarokengashibbirfikrgakelishlaritaomilgakiraboshladi. Shutariqaqiyoslashorqalivayuqoridaaytilganlarbilanbirgayangibirfan - usulifiqh - ya'ni, musulmonhuquqshunosligivujudgakeddi. Mazhabso'ziarabcha“yo'nalish”ma'nosinibildirib, Islomatamashunosligidabirordiniymasala, muammobo'yichamuayyanulamofikrigaergashish, "uningyurganyo'nalishidanborish" (arabcha - zaxaba 'alamazhabixi)nibildiradi.


5.2 Mazhablarning paydо bo’lishi: hanafiylik, mоlikiylik, shofеiylik va hanbaliylik.1.Hanafiylikdagimashhurkitoblar: Muhammadbinal-Xasanash-Shayboniyning (vafoti 805 yil) "KutubZaxirurrivoya" nomlikitobi. KeyinroquningmuhimqismlariniAbulFodial-Marvazi "Al-Kofiy" asaridayanadatartibgasoldi. UngaShamsuddinas-Saraxsi (vafoti 1090 yil) "Al-Mabsut" nomlisharhyozdi.