8-sinf o’zbekiston tarixi Mavzu: XV asr oxiri –xviasr boshlarida Turkistonda siyosiy vaziyat Darsning ta’limiy maqsadi

IV.Yangi mavzu bayoni: Xonlikning bosh shahri Qo’qon edi.Tarixiy manbalarda Qo’qonga oid ma’lumotlar X asrdan boshlab uchraydi. Qo’qonning yoshi 2000 yildan ortiqdir. Ma’lumotlarda „Havoqand", „Ho’qand" degan nomlar bilan qayd etilgan. „Havoqand" so’zi — „go’zal", „yoqimli", „xushmanzara", „shamol shahri" degan ma'noni anglatadi, degan fikrlar ham mavjud. Mahalliy aholi o’z shahrini Ho’qandi latif yoki Qo’qon deb aytganlar. Qo’qon shahri XVIII —XIX asr birinchi yarmida nafaqat xonlikning, ayni paytda, Markaziy Osiyoning yirik shaharlaridan biri edi.
Qo’qon mustahkam devor bilan o’ralgan. Shaharga 12 darvozadan kirilgan. Shaharning 12 darvozali bo’lishiga sabab — uning ma'muriy jihatdan 12 dahaga bo’linganligi edi. Bu davrda shaharda 30000 aholi yashagan. XIX asr o’rtalarida Qo’qondagi madrasalar ichida Madalixon, Norbo’tabek, Jome, Hojimoyim, Xoja dodxoh, Mingoyim madrasalari alohida ajralib turadi. Ularning har birida 38 tadan 100 tagacha hujrasi bo’lgan.
Qo’qon shahri xonlikning siyosiy, madaniy, iqtisodiy va diniy markazi edi.
Marg’ilon (Marg’inon) shahriga bundan 2000 yil avval asos solingan. Marg’ilondagi Sulton Murodbek saroyi Toshkent yoki Samarqand hokimining saroyidan uncha farq qilmasdi. Shahar devor bilan o’ralgan edi. Marg’ilon Qo’qon xonligidagi pilla sotiladigan asosiy bozor markazi edi. Shaharda ko’plab pillakashlik va shoyi to’qish ustaxonalari bor edi.
Umuman, Qo’qon xonligidagi shaharlar bir xilda bo’lib,ular bir-biridan aholisi, madrasa va masjidlarining soni, mahsulotining sifati bilangina farq qilardi. U yoki bu shaharningahamiyati uning strategik mavqeyi bilan belgilanardi. Katta shaharlarga xonning o’g’illari yoki yaqin qarindoshlari hokim etibtayinlanardi. Qolgan shaharlarni o’zbek, tojik, qirg’iz, qipchoq va qozoq zodagonlarining vakillari boshqargan.
Andijon „Buyuk ipak yo’li"da tashkil topgan. Ayrim manbalarda shahar nomi „andi", „adoq" kabi urug’ atamalari bilan bog’liqligi ko’rsatilgan. Arablar istilo qilgan davrda shahar „Andukon" deb atalgan, degan rivoyat ham bor. Andijon XV asrdan boshlab Farg’ona vodiysining markazi bo’lgan.
Zahiriddin Bobur davrida Andijonda xo’jalik, fan va madaniyai ravnaq topgan. U „Boburnoma"da Andijon haqida: „Oshlig’i vofir, mevasi farovon, qovun va uzumi yaxshi bo’lur... Movarounnahrda Samarqand va Kesh qo’rg’onidin so’ngra mundin ulug’roq qo’rg’on yo’qtur. Uch darvozasi bor. To’qqiz tarnov suv kirar".
Qo’qon xonligi tashkil topgach endi u Andijon bekligining markazi bo’lib, 4 dahaga bo’lingan edi. Har dahaning qozisi, mingboshisi bo’lgan. Dahalar oqsoqol boshliq mahallalarga bo’lingan.
Namangan shahri ham xonlikning yirik shaharlaridan biri edi. 1620 yilda Farg’onaning qadimgi poytaxti Axsikant qattiq zilzila oqibatida vayron bo’lganligi uchun aholi Namangan atrofrga ko’chgan. Namangan tuz koni („namak kon") yaqinida qurilgan edi. Uning nomi manbalarda XVII asrdan boshlab uchraydi. XVIII asrda Qo’qon xonligi hududiga kirgan. Beklik markazi bo’lgan. Namangan aholisi hunarmandchilik bilan shug’ullangan.
1819 — 1822 yillarda Namangan aholisi kuchi bilan katta Yangi ariq kanali qazilib, shaharning suv ta'minoti yaxshilangan. 1842 — 1845 yillarda shahar baland devor bilan o’ralgan.