8-tema. Sportshılardıń partlaw qábiletin ólshew hám rawajlandırıw usılı (spork)

6.7. «Trener - sportshı» sistemasındaǵı óz-ara qarım-qatınas ózgeshelikleri

«Trener-sportshı» qarım-qatnasın retlestiretuǵın faktorlar:
• iskerliktiń wazıypaları;
• qunlılıqlar sisteması hám trenerdiń talapları;
• trener hám sportshılardıń óz-ara qarım-qatnas tuwralı usınısları.
Tábiyǵıy túrde, trener berilgen sport túrine qolaylı qásiyetleri bar oqıwshılardı tańlap alıwı kerek. Ol trenerdiń barlıq koncepciyaları hám kózqarasların, jobaları hám oylaǵanların ámelge asıra alatuǵın, jámiyette joqarı mártebege iye bolıwǵa degen zárúrliklerin qanaatlandırıwǵa kómeklesetuǵın usınday tárbiyalanıwshılardı tańlaydı, trenerdiń onı qabıllaw xarakterine tómendegiler tásir etedi: jınısı, jası, sport sheberligi dárejesi hám t.b.
Bul mashqalanı sportshınıń trenerge qatnası kóz-qarasınan da qarastırǵan maqul. Bunday qatnastıń tiykarǵı ózgeshelenetuǵın belgisi – sportshınıń jası.
Haqıyqatında da, psixologlar tájiriybeleriniń kórsetkenindey, sportta tuńǵısh qádemlerin taslaǵan jas óspirimge treneriniń qanshelli professional sawatlı ekenin bahalaw qıyın. Bul jaǵdayda sportshı birinshi gezekte trenerdi shaxs sıpatında bahalaydı, ol: treneri jaqsı adam ba yamasa jaman adam ba, ol balalardı jaqsı kóre me, házilkesh pe yamasa bárha qatal ma, átirapındaǵılardı húrmetley me hám t.b. júdá jaqsı túsinedi.
Keyin sportshılardıń trenerge qatnasına olardıń talapları, motivaciyası, baǵdarlanǵanlıǵı hám qunlılıqlar sisteması – trenerdiń ózi shınıǵıw procesinde qáliplestiretuǵın faktorlar tásir etedi. Demek, keyingi basqıshlarda shákirtlerdiń óz trenerine qatnası is júzinde trenerdiń ózine hám onıń xızmetine baylanıslı.
Kóbinese sportshılardıń trenerge qatnasın anıqlaytuǵın faktor olardıń trenerdiń olarǵa degen qarım-qatnası tuwralı kóz-qarasları bolıp esaplanıwı kerek. Sportshılarǵa trenerdi barlıq jaǵdayda ol ózlerin bahalaǵannan kóre joqarı qoyıw ádettegi jaǵday. Ádette, trenerdiń shákirtlerge bergen haqıyqıy bahası olardıń trenerdiń olarǵa degen qarım-qatnası tuwalı oyları menen sáykes kelmeydi. Sportshılardıń trenerge qatnasın tallaǵanda, bul trener menen birge shınıǵıw waqtınıń uzaqlıǵına baylanıslı, ózleriniń birinshi trenerine degen kózqaras bir neshe jıl ishinde ózgermeydi. Trenerge múnásibet sportshılarda shınıǵıwdıń birinshi jılında qáliplesedi hám kóp jıllar dawamında ózgerissiz qaladı.
Artıqmashlıǵı – aytarlıqtay nátiyjege erise almaǵan sportshılarda bunıń nátiyjesinde olardıń óz treneriniń professionallıq dárejesiniń tómenligi tuwralı pikir qáliplesken. Biraq, ámeliyatta birinshi razryadlı sportshılar sheberlik razryadların orınlap, trenerge negativ kózqarasın ózgerte otırıp, onı qánige sıpatında joqarı bahalay alatuǵın jaǵdaylar bar.
Solay etip, sportshılardıń trenerge qatnasın anıqlaytuǵın tiykarǵı faktorlardıń biri – trenerdiń shákirtleriniń sporttaǵı talapların qanaatlandıra alatuǵınday etip barlıq sharayattı jarata alıwı.
Psixologiyalıq izertlewlerdiń kórsetkenindey, «trener-sportshı» qatnasları sistemasında sportshı ushın eń negativ hám awır (70% jaǵdayda) bir trenerden ekinshi trenerge ótiw bolıp tabıladı, hátte bul sportqa qánigelesiw dárejesiniń joqarılawı (jaslar komandasınan eresekler komandasına ótiw) menen baylanıslı bolsa da.