8. Xorazmshoh Otsiz davri siyosiy tarixi

28.Vatandan ketgan xorazmliklar taqdiri
Xorazmshoh Jaloliddin halokatidan song Yaqin Sharqning turli mamlakat va olkalariga uning kop sonli askarlari tarqalib ketdilar. Ular asosan bir vaqtlar mogullar taqibidan qochgan turli turkiy qabilalarga (jumladan, qipchoqlar) mansub askarlar edi. Bizdagi manbalarda ularni odatda xorazmliklar deb ataydilar va aftidan, bu umumiy nom osha davrdayoq ularning qabila nomlarini siqib chiqargan korinadi. Ular bilan birga kotiblar, faqihlar va boshqa kelib chiqishi eroniy bolgan shaxslar ham bor edi. Bu kishilar jumlasi ancha salobatli harbiy kuya bolib, mahalliy hokimlar ular bilan hisoblashmay iloji yoq edi. Koniyo sultonlari va ayyubiy shahzodalar Xorazmshoh xavfsolib turganida vaqtincha jipslashgan bolsalar ham, uning olimidan keyin yana ozlarining eski janjallariga va yerlar uchun, shu hududda hukmronlik uchun kurashga qaytdilar. Mana shu kurashlarda ular xorazmliklarning harbiy birikmalaridan foydalandilar, hokimlarga oz bolsa ham, ozlarini mogullar xavfidan saqlab turish imkonini berardi. Shuning uchun xorazmliklarni xizmatga olayotib, saljuqiy sultonlar ham, ayyubiy shahzodalari ham ularga iqto sifatida yirik yer mulklarini ajratib berardilar, faqat bu yerlarni joylardan, yani ozlarining chegaraviy yerlaridan ajratardilar.Koniya saltanatining ayyubiylar yerlari hisobiga kengayishi bularni ham qarshi chora korishga majbur qildi. Ayyubiylar urugida eng kattasi - Misr hokimi al-Malik al-Komil oz qarindoshlari ittifoqiga boshchilik qildi va Anadolu janubidagi yerlarni zabt eta boshladi. Ammo, Koniyo sultoni xorazmlik amirlar yordami bilan ayyubiy askarlar yolidagi barcha tog dovonlarini tosib qoyishga muyassar boldi va ular chekinishga majbur boldilar.Qirxon Malik Zamantu qalasiga qamalgan edi, u osha yerda kasal bolib, vafot etdi. Bu haqda eshitgan boshqa xorazmlik amirlar ularning ham ahvoli shunday bolishidan havfsirab, yeru mol-mulklarini tashlab, oila bola-chaqalari bilan Anadoludan chiqib ketdilar. Biroq, xorazmliklar Koniyo saltanati yerlaridan ketayotib, yolda talon-taroj va nohaq yigimlar bilan shugullandilar, natijada mamlakatda galayonlar boshlandi. Sulton Giyosiddin Qayhusrav xorazmliklarning ketishiga yol qoymaslik uchun ular ketidan quvib qoshin yubordi, lekin, xorazmliklar sultonning bu qoshinini yengib, katta oljani qolga kiritdilar.Bundan song xorazmliklar ayyubiylardan biri al-Malik as-Solihning xizmatiga otdilar, u esa ularni Harron, Urfa, Saruj va Roqqa nohiyalariga joylashtirdi.On yil (1237-1246) davomida xorazmliklarning harbiy kuchlari Yaqin Sharqdagi voqealarda muhim ahamiyat kasb etdi. Bu muddatda xorazmiylar harbiy ittifoqlarining amiri Muhammad Barakatxon ibn Davlat Malik bolib, uning qarorgohi Harron qalasida edi. Ayyubiy al-Malik as-Solih Barakatxonga qarindoshlaridan bir qizni berdi ham.Al-Malik as-Solih xorazmliklar yordamida Koniyo sultonning qoshinlarini Amiddan quvib yubordi va ogli Turonshohni qamaldan qutqazdi.Shu tariqa al-Malik as-Solih xorazmliklarning harbiy yordamidan foydalanib turdi, ular esa uning dushmanlarining birortasiga ham mulklariga xuruj qilishlariga yol qoymadilar. Xorazmliklarning obrosi benihoya osdi, al-Malik as-Solih esa ozining osoyishtaligi va mulklarini saqlab turish yolida xorazmliklar amirlariga doimo rizolik berib turdi.Al-Malik as-Solih xorazmliklarning qollashiga tayanib, ayyubiylar urugining keyingi avlodlariga tegishli mulklarni bosib ola boshladilar. 636-yil juma us-soniy (1239-yil yanvar)da al-Malik as-Solih Damashqni bosib oldi, shu paytgacha bu shahar Misr hokimi al-Malik al-Odilga qaram edi. Xorazmliklar al-Malik as-Solihga yangi yerlarni bosib olishga yordam berib, oz hojalarining hadyalari bilan chegaralanib qolmas edilar. Ularning ozlari ham qoshni yerlarni bosib olishga jurat etdilar. Al-Malik as-Solihning tolesi, Hamonning hokimi al-Malik al-Muzaffar bilan kelishib olib, xorazmliklar osha 1239-yilda, Asadiddin Sharkohning mulki bolgan Himsni zabt etishga qaror qildilar. Lekin, u xorazmliklarga katta badal pulini tolagan edi, xorazmliklar Himsdan ketdilar.Suriyada boshliqsiz qolgan xorazmliklar turli shahar va qalalarga hujum qilib t xorazmliklar to 642 (1244)-yilgacha, Misr hokimi al-Malik as-Solih xizmatga taklif etgunigacha, kochmanchilar tarzida yashadilar urdilar.Damashq hokimi qalaga bekinib oldi, xorazmliklar esa jadal yurib, Falastin orqali otdilar. Halil, Taboriya va Nabulus shaharlarini olib, ularni talon-toroj qildilar. Nihoyat Quddusga yetdilar. 1241-yilning 11-iyulida xorazmliklar Quddusni bosib oldilar, undagi barcha xristianlarni qirdilar va cherkovlardagi avliyolarning qotib qolgan murdalarini olib chiqib, cherkovlarni ham, murdalarniham yondirdilar. Quddusning qalasida olti ming salibchi-ritsarlar (gospitalierlar va tamplierlar) berkinib olgan edilar. Qarakning hokimi al-Malik at-Nosirning vositachiligida ular shaharni tashlab ketishga ruxsat oldilar. Lekin, ritsarlar Quddusdan uzoqlashganlarida xorazmliklar ularga hujum qilib, deyarli hammasini qilichdan otkazdilar. Ulardan faqat 300 ritsargina Yaffagacha yetib oldi.Xorazmliklar Quddusdan Orta dengiz sohiliga qarab yurdilar va qisqa muddatli qamaldan song Gazza shahrini oldilar. Bu yerdan ular al-Malik as-Solihning xizmatiga kelganlari haqida Qohiraga elchi yubordilar va u esa ularning Gazzada turishlarini buyurdi va kop miqdorda faxrli liboslar, otlar bilan pul yubordi.Misr sultoni al-Malik as-Solih amir Rukniddin Boybars boshchiligida ulkan lashkar jihozladi va ularni xorazmliklar bilan qoshilsinlar deb, Gazzaga