86. Ekspert tizimlardan foydalanish va ularni yaratish

Ma’lumotlarni intellektual tahlili (MIT) ma’lumotlar massividan bilimlarni ajratib olish bilan bog’liq muammolarni barcha sohasini qamrab oladi. AX sohasida bu anomal harakatlar va hujumlarni aniqlash uchun tarmoq trafigini tahlili, firibgarlik harakatlari (fraud) va pochta tarqatmalarida xabarlarda SPAM ni aniqlash, AX insidentlarini tergovida va hodisalarni monitoring qilish tizimlarida turli ma’lumotlar (tarmoq va operatsion tizim audit tizimosti ma’lumotlari, fayl tizimlari, AHT va ilova jurnallari fayllari) asosida hodisalarni to’g’rilashlarni aniqlash bilan bog’liq vazifadir. Bu elektron pochta, moliyaviy tranzaksiya, tarmoqni skanerlash, DoS-hujumlar tarmoq operatsiyalarini ko’p marta takrorlanishini bildiradi va ularni aniqlashni avtomatlashtirish mumkinligi bilan bog’liq.
Odatda MIT Data Mining terminini transformatsiyasi kabi ko’riladi, biroq Data Mining usullari asosan ma’lumotlarni tahlili va intellektual modellashtirishga qaratiladi, MIT esa turli manbalardan ma’lumotlarni ajratib olish, ularni konsolidatsiyasi, profayling, transformatsiyam tozalash va boyitish masalalarini o’z ichiga olgan ma’lumotlardan bilimlarni olish jarayoni bilan bog’liq muammolarni to’liq spektrini qamrab oladi.

• 
  Ma’lumotlar turlicha, noaniq, to’liqmas (bo’shliqlar bo’lishi), zid, bilvosita bo’lishi mumkin;
  

• Ma’lumotlar juda katta hajmli bo’lishi (big data);

  
  

• Ma’lumotlarni tahlillashni intellektual algoritmi, xususan, umumlashtiruvchi qobiliyatga ega hodisalar asosida o’qitishga qodir algoritmdan foydalaniladi (ya’ni xususiy kuzatuvlar asosida umumiy xulosalar qilishni imkonini beruvchi);

  
  

• Quruq ma’lumotlarni axborotga, axborotni esa bilimlarga qayta ishlash jarayonlari notrivial avtomatlashtirilishni talab etadi. Ma’lumotlarni intellektual tahlillash vazifasini yechishni quyidagi bosqichlari ajratiladi:

  
  

91- Dasturiy taʼminot yoki Software bu Komputerda maʼlum bir turdagi vazifani bajarish uchun ishlab chiqilgan vositadir. bu hisoblash texnikasi vositalari bilan ma’lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va ulardan foydalanish uchun dasturiy va hujjatli vositalarni yig‘indisi tushuniladi.
Aynan shu dasturiy taʼminotgina kompyuter — „quruq temir“ degan atamani yoʻqqa chiqargan. Dasturiy vositalar Komputer tomonidan qoʻllaniladigan barcha dasturlar toʻplamidir. Ingiliz tilida bu atama software yaʼni „soft“ — yumshoq, „ware“ — „mahsulot“ degan maʼnoni bildiradi.
Dasturiy taʼminot 3 guruhga boʻlinadi: 1-Sistema dasturlari (unga turli yordamchi vazifalarni bajaruvchi dasturlar kiradi: Task Manager (Windows OSda mavjut)), 2-Amaliy (unga foydalanuvchiga aniq bir foydalanish sohasida maʼlumotlarga ishlov berish va qayta ishlashni amalga oshiruvchi dasturlar, masalan : Microsoft Office, Adobe CC), 3-Uskunaviy dasturlar (bular dasturlassdir).
92 - BILIMLARNI TASVIRLASH MODELLARI
• Mahsuliy (produksion) qoidalarning modellari
• Freymli modellar
• Semantik modellar
Mahsuliy (produksion) qoidalarining modellari.
Deklarativ bilimlar — bu biror-bir tizimda o'zaro bog'langan dalillardir. haqiqatdan ham ro'y bergan biror hodisa, voqea-dalilga misol bo'la oladi.
Protsedurali bilimlar — dalillar ustida amallar bajarilsa, (algoritmlar, dasturlar, analitik o'zgarishlar, empirik qoidalar) va shu kabilarni amalga oshirish natijasida hosil bo'ladigan bilimlardir. Bilimlarning bunday bo'linishi shartli xususiyatga ega.EHMning boshlang'ich uch avlodida protsedurali tasvirlash yagona, u ham masalalarni yechishda qo'llaniladi. Deklarativ bilimlar har doim tobe bilimlardir. Ekspert tizimlar sohasidagi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bilimlarni tasvirlash uchun qo'llaniladigan maxsus qoyidalar, semantik tarmoqlar va freymlar modellar ko'rinishida ishlatiladi.
Mahsuliy (produksion) qoidalar 1970-yillarning o'rtalariga qadar, ekspert tizimlarida bilimlarni ifodalovchi mahsulot modellari keng qoilanildi. Bu umumiylik ekspert tizimlarining birinchi avlodiga xos edi (masalan, dendral, mycin, ruf, rl va boshqalar).Mahsuliy qoidalar bilimlarni «Agar — u holda» ko'rinishda tasvirlaydi. Qoidaning «Agar» qismi bir qator shartlarni ifodalaydi, bu shartlar qanoatlantirilsa, qoidaning ikkinchi, ya'ni «u holda» qismidagi xulosalar mazmunga ega boiadi.Xulosa chiqish jarayoniga qoidalar, granlar yoki tarmoqlar ko'rinishidagi murakkab zanjirlarni hosil qiladi. Ekspert tizimlar xulosalarni chiqarish bo'yicha 3 xil bo'ladi ;
1. To'g'ri yo'l bilan xulosa chiqarish.
2. Teskari yo'l bilan xulosa chiqarish.
3. Aralash yo'l bilan xulosa chiqaruvchi ekspert tizimlar .
Ikkinchi modellarni kodlash, DASTUR qanday qilib bunday natijaga kelganligini tushuntirib, ancha soddalashtiradi va har bir qadamda qanday holat yuzaga kelganligini ko'rsatib berishga imkon beradi.
Mashhur chet el ekspert tizimlaridan Dendral tizimi (to'g'ri yo'l bilan xulosa chiqaruvchi) hamda MYCIN (teskari yo'l bilan xulosa chiqaruvchi) tizimlarda ikkita jiddiy kamchilik bor. Birinchidan, o'xshash qoidalar to'plamiga aniqlik kirita oladigan hamda qoidalar to'plamiga o'zgartirish kiritishda qoidalar o'rtasida o'zaro munosabatlarni aniqlashda zarur bo'ladigan qoidalar modulini qoidalarga asoslangan ekspert tizimlarning bilimlar bazasini tashkil etishga to'sqinlik qiladi. Ikkinchidan, tuzilishning bir jinsliligi ko'p hollarda bilimlarning har xil turlarini bir sintaksisda tasvirlashga majbur qiladi va oqibatda tizimdagi bilimlarning vazifasini zaiflashtiradi.
Bu kamchiliklar hozirgi zamon dasturlash amaliyotida tasvirlashning imkoniyatlarini birmuncha cheklaydi.

Freymli modellar: Freym — bu qandaydir standart holat uchun mo'ljallangan ma'lumotlarni deklarativ keltirilishidir. Freymlarni tarmoq ko'rinishida ko'rsatish mumkin. Unda yuqori tabaqalar ularning ma'nosini namoyish etadi va har qanday sharoitda chin qiymatga ega bo'ladi. Pastki tabaqa muayyan informatsiyaga ega bo'lgan slotlar bilan to'ldiriladi.