9-Amaliy mashg‘ulot: Gavda muskullarining tuzilishi Reja
Download 443.98 Kb. Pdf ko'rish
|
9-Gavda muskullarining tuzilishi.
|
Ko‘ndalang – targ‘il muskullar ko‘rinishidan Yumshoq va to‘q qizil rangli
bo‘ladi. Ularning tanada qancha bo‘lishi hayvonlarning zotiga, yoshiga, sog‘lomligiga, yashash sharoitiga bog‘liq. R.Shmals ma’lumotiga ko‘ra, tirik vazni 456 kg bo‘lgan otning hamma skelet muskullari 47,4 % ga yaqin bo‘ladi. Muskullar sistemasi muskul ishi vaqtida transformatorlik vazifasini bajarib, moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik energiyasini 70 % gacha saqlaydi. Shuning uchun ishlayotgan organizmning asosiy issiqlik manbai hisoblanadi. Targ‘il muskul to‘qimalari yoki skelet muskullari ixtiyoriy, organizmning ixtiyoriga bo‘ysungan holda vazifalarni amalga oshiradi. Muskullar markaziy nerv tizimidan impulslarni olishi bilan ma’lum bir harakatni yuzaga keltiradi. Har bir targ‘il muskul miofilament va miosimfilamentdan iborat miofibrillalardan tashkil topgan. Muskullar qisqargan vaqtda aktin va miozin oqsillari bir-biridan sirpanadi hamda miozin ipi boshchasi bilan aktin ipi boshchasi o‘rtasida ko‘ndalang ko‘prikcha hosil bo‘ladi. Ko‘ndalang ko‘prikcha ingichka ipcha ortidan yo‘g‘on ipchani yoy orqali tortishi natijasida sarkomerlar qisqaradi. Shundan so‘ng, ushbu harakat tugashi bilan kross-ko‘prik ingichka ipdan yechiladi va o‘ziga keyingi ipni biriktirib oladi. Miozin va aktin filamentlari o‘rtasidagi ko‘prikcha muskullarning qisqarishini ta’minlovchi uzluksiz mexanizm sifatida xizmat qiladi. Bu jarayon juda ko‘p energiya sarfini talab qilib, u adenozin uchfosfat molekulasi hisobidan ta’minlanadi. Muskullarning qisqarish jarayonida kalsiy ionlari ham muhim rol o‘ynaydi. Tana muskullari faqat bir emas, balki bir necha bo‘g‘imni harakatga keltirishi mumkin. Masalan, yelkaning ikki boshli muskuli yelka bo‘g‘imini yozadi, tirsak bo‘g‘imini bukadi. Muskul tolalari organizmning yoshiga qarab o‘zgarib boradi. Masalan, odamlarda 30 yoshda kuchli bo‘ladi, 40 yoshda esa asta –sekin kuchi kamayib boradi, buning natijasida qorin osilishi, bukchayib qolish hollari ro‘y beradi. Muskullarni boshqaruvchi nerv muskul ichiga kirganidan so‘ng juda ko‘plab tolalarga tarmoqlanib ketadi va muskul tolalari tutamarini nerv bilan ta’minlaydi. Bitta nerv tolasi tomonidan innervasiya qilinadigan muskul tutamlarining soni harakat tppi bilan bog‘liq ravishda keskin farq qiladi. Agarda nafis, kuchsiz harakat bo‘lsa, faqat kamroq muskul tutamlarini innervasiya qiladi. Shunga qaramasdan, birmuncha kuchli harakatni, masalan oyoq muskullarinining harakatini ta’minlashda bitta nerv tolasi 200 yoki undan ziyod muskul tolalarini qo‘zg‘atadi. Nerv tolasi bilan muskul tolasining birikishi nerv-muskul birikmasi deyiladi va kimyoviy birikma asetilxolin impulsni ushbu tirqish orqali uzatadi. Immun tizimning kuchsizlanishi natijasida kelib chiqadigan miasteniya kasalligida asetilxolin resptorlari nerv-muskul birikmasiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu itlarda muskullarning kuchsizlanishini chaqiradi va fizikaviy og‘irlikni ko‘tara olmaslik, so‘lak oqishi kabi belgilar bilan xarakterlanadi. Og‘irlik markazi hamma hayvonlarda bir xil bo‘lmaydi. Otlarda og‘irlik markaziya tananing o‘rta qismiga, kuraksimon o‘simtaning orqa tomoniga, ko‘krak qafasining pastki, o‘rta va yuqori qismiga to‘g‘ri keladi. Qoramollarda birmuncha keyinroqda, odamlarda esa bir oz oldiroqda joylashadi. Muskul tonusi. Skelet muskullarining ko‘pchiligi organizmda biroz taranglashgan holatda bo‘lib, muskul tonusi sifatida ma’lum. Hayvon tinch holatda bo‘lganda uning pozasini saqlab turishda ishtirok etadigan muskullar haqiqiy bo‘shashgan holatda bo‘lmaydi. Muskul tonusi muskullarning harakatiruvchi birliklari hisobidan ta’minlanib turadi, ya’ni ayrim muskul tolalari qisilganda, boshqalari bo‘shashgan holda bo‘ladi. Muskullar ikki tipdagi qisqarishga uchraydi: somatik qisqarish ro‘y berganda qo‘zg‘alish muskullarga kuchaytirilib o‘tkaziladi va muskul tonusi ortadi, ammo muskul kichraymaydi; izotonik qichqarishda muskul haqiqatda ham harakatlanadi yoki kichrayadi. Muskullar qanchalik ko‘p ishlasa yoki qisqarsa, shunchalik taraqqiylashadi va gipertrofiya deyiladi, agarda u sust harakat qilsa yoki qandaydir sabab tufayli ishlamasa, masalan, hayvon kasallik natijasida yotib qolsa, oyoqlar giplasda bo‘lsa quriy boshlaydi yoki kichrayadi va gipotrofik deb yuritiladi. Muskullar atrofiyasi oqsash, suyakni sinishi, nerv tolalarini shikastlanishi kabi omillar sabab bo‘lishi mumkin. Muskullar gipertrofiyasi yoki kattalashishi bitta oyoqni kam harakati oqibatida uning vazifasini ham bajarishi uchun ikkinchi oyoqdagi muskullarni me’yoridan ko‘p ishlashi natijasida kelib chiqishi mumkin. Download 443.98 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|