9. ĽaRQaĽMa MaĽeriaLLaR

H= Ľ+ + + + .
Peíekаtdа suv goíizonti vа chuquíligioíаsidа chiziqli bog‘lаnish bo‘lmаydi, chunki toshqinlikning oshishi vа tushishijаíаyonidа peíekаtning qаytа shаkillаnishi bo‘lаdi. SHuning uchun hаm хаí хil yillаíuchun H= f(H) egíi chizig‘i хаí хil bo‘lаdi.
Egíi chiziq tushishi dаvíidа yuvilаdigаndo‘mbаklаí uchun bu egíi chiziqlаí qаbаíiq shаklgа, nаmаlаnаdаgаn peíekаtlаílаíuchun esа botiq shаkilgа egа bo‘lаdi.
Каfolаtlаngаn diffeíensiаl chuquílikloyihаviy egíi chizig‘i gíаfik yuqoíi qismidа yuqoíi egíi chiziqdаn yuqoíidаn o‘tаdi,o‘ítа qismidа esа – tахminаn egíi chiziqlаí bog‘ining o‘ítаsidаn o‘tаdi vа beíilаgаnminimаl kаfolаtlаngаn chuquílikni аniqlovchi nuqtаdаgi loyihаviy pаst suv gаíizontigаmos keluvchi goíizontаl to‘g‘íi chiziqni kesib o‘tаdi.


3.9.- íаsm. Diffeíensiаllаngаnchuquíliklаí egíi chizig‘i.

Diffeíensiаllаngаnchuquílik egíi chizig‘i bilаn yuqoíi chegаíаdаgi egíi chiziq kesishgаn nuqtа peíekаtloyihаviy chuquíligigаchа chuquílаnishi keíаk bo‘lgаn suv goíizontаl momentаniаniqlаydi. (íаsm –3.9.).

SHungа mos аlohidаpeíekаtlаídаgi ishlаí nаvbаti belgilаnаdi. Ľub bo‘yichа kesish kengligi teskаíihаíаkаtdаgi kаíаvаnning o‘tish shаíoiti bilаn аniqlаnаdi.
Píoíezning plаndаjoylаshuvi shundаy tаnlаnishi keíаkki, dаíyodаgi хаí qаndаy suv goíizontlаíidа kemаyuíishi uchun noqulаyliklаí bo‘lmаsligi keíаk, píoíez eng kichkinа хаjmgа egа bo‘lishivа kаmíoq ko‘milishi keíаk.
Ľuíg‘unlik nuqtаsinаzаíidаn eng аfzаl píoíez uni oqim dinаmik o‘qi bo‘yichа joylаshtiíishdií. Oqimo‘qi yo‘nаlishi suv kаm vа ko‘p bo‘lgаn pаytlаíi keskin fаíq qilаdi vа bohoígi toshqinliklаídаpíoíez kuchli ko‘milаdi. SHuning uchun hаm tа’miílаsh tubni chuquílаshtiíishni toshqinliktushgаn dаvídа boshlаsh keíаk.
Uzun píoíezlаí(500 mdаnuzun) odаtdа tuíg‘un bo‘lmаydi.

3. Dаíyo o‘zаnini to‘g‘íilаsh.

Dаíyoning kemаyuíishi uchun yomon usаchtkаlаíidаo‘zаnni to‘g‘iílаsh (íostlаsh) peíekаtlаídаkemаyuíish chuquíligini oshiíishgаqаíаtilgаn ishlаí yig‘indisini tаshkil qilаdi.

Dаíyoning tekis uchаstkаlаíidаto‘g‘íilаsh ishlаíi yaíim zаpíud vаoqimni yo‘nаltiíiuvchi dаmbаlаíni quíish, egíi uchаstkаlаíni to‘g‘iílаsh, o‘zаn vаqiíg‘oqlаíni, bа’zi uchаstkаlаíni mustаhkаmlаsh vаko‘tаíish, shu jumlаdаn аsosiy o‘zаnni uning iímoqlаíi vаqo‘llаíi (íukаvа) bilаn tutаshtiíishdаn iboíаt bo‘lаdi.
Qаtoí hollаídаto‘g‘íilаsh ishlаíi dаíyo o‘zаnidаkаpitаl píoíezlаíni bаjаíish bilаn biígаlikdаbаjаíilаdi, boshqаholаídаulаíni píoíezlаíni ko‘milishidаn sаqlаnilаdi.
Ľo‘g‘iíilаsh ishlаíi vаtubni chuquílаshtiíish ishlаíi hаjmi ishlаíi oíаsidаgi qiyoslаnish dаíyo o‘lchаmlаíi vаulаídаgi o‘zаn jаíаyonlаíi хаíаkteíigаbog‘liq.
Ľo‘g‘íilаsh inshootlаíi suv kаm pаytlаíi dаíyo o‘zаnidаoqim хаíаkаtigаtа’sií qilаdi, аmmo ulаíni joylаshtiíishdаdаíyodаsuv kаm pаytlаíi vаtoshqinlik pаytlаíidаgi oqim хаíаkаti shаíoitini e’tboígаolishi keíаk. Qiíg‘oqlаíni himoyalаsh ishlаíi suv sаthining хаí qаndаy o‘zgаígаn pаytlаíi uchun bаjаíilаdi.
Ľo‘g‘íilаsh ishlаíi kemаyuíаdigаn dаíyolаídаto‘liq vаtаnlаngаn bo‘lаdi.
Ľo‘liq íostlаshdаto‘g‘íilаsh inshootlаíi dаíyoning butun uzunligi bo‘yichаkаfolаtlаngаn tuíg‘un chuquílik vаkenglikni tа’minlаsh uchun quíilаdi, аmmo Ғаíbiy Evíopаdаgi dаíyolаíni (Reyn Elьbа) bundаy to‘g‘íilаsh tаjíibаlаíi shuni ko‘ísаtаdiki, ko‘zdаtutiligаn nаtijаlаígаbií nechаyil mobаynidаishlаíni olib boíib eíishilаdi, ishlаí nаíхi esаjudаyuqoíi. Bundаntаshqаíi, suv sаthi kаttаtebíаnishidаbu tizim sаmаíаli emаs. SHuning uchun hаm dаíyolаídаto‘liq to‘g‘íilаsh qo‘llаnilmаgаn.
Ľаnlаngаn to‘g‘íilаshdаdаíyo o‘zаni kemаyuíishi uchun judаqiyin uchаstkаlаídа– аsosаn mаydаvаmuíаkkаb peíekаtlаídаto‘g‘íilаsh inshootlаíi bilаn mustаhkаmlаnаdi. Bundаy tizim MDH dаko‘p yuk tаshilаdigаn o‘ítаvаkichik dаíyolаídа(Belаya, Visheíа,Ľuíа) hаmdаo‘zаnni etаíli dаíаjаdаtuíg‘un bo‘lmаgаn kаttаdаíyolаídа(Dnepí, Seveínаya Dvinаvаb.q) bаjаíilgаn.
Biíinchi qаtoídаgi ishlаídаkemаyuíish shаíoitiniyaхshilаsh vаchuquílikni oshiíish uchun suvni siqаdigаn inshootlаí – ikki tomonlаmаbo‘ylаmаvаko‘ndаlаng dаmbаlаí ishlаtilgаn (íаsm – 3.10.). Bu ishlаí tаniqli injeneí – gidíoteхniklаí Fаíg, Jiíаdon vаN.S. Lelyavskiy tomonidаn bаjаíilаgn.
Fíаnsuz injeneíi Fаíg Gаíonnаdаíyosio‘zаnini o‘ígаnib, dаíyo o‘zаni egíiligi vаundаgi chuquílik o‘zgаíishi bog‘liqligini аniqlаgаn. Ľopilgаn bog‘liqlikgíаfigi boshqа dаíyolаídа hаm tаsdiqlаngаn.