9. Иккинчи жахон молия инқирози

Ечимлари
Хукумат дастлабки инқирозга пул сиёсатини юмшатиш билан жавоб қайтарди. Молия бозорларига ликвидликни қўшиш тўғрисидаги қонун лойиҳаси 1874 йил март ойида Конгрессда қабул қилинганди, аммо Президент Ули́сс С. Грант томонидан кутилмаганда вето қўйилган.
Конгресс. . . 400 миллион долларлик Греенбаcкс-ни муомалага киритишга ва 100 миллион долларни мамлакат пул массасига қўшишга чақирди. . . . Грант ушбу чорани муҳокама қилди ва дастлаб Конгрессга уни қўллаб-қувватловчи хабар ёзди. У бу ҳақда кўп ўйлар эди, шу билан бирга, у қонун лойиҳасини халқнинг узоқ муддатли кредитига инфляция таҳдиди сифатида кўриб чиқа бошлади. . . . Ўзининг вето-хати билан Грант қонун лойиҳасининг қабул қилиниши келажакдаги инфляцияга олиб келади деб қўрқди.
("Президент Улисс С. Грант ва 1873 -йилдаги инқироз").
Гарчи Грант ҳукуматдан қарзларни олтинда тўлашни талаб қилган бўлса-да, олтин ва кумуш ҳамон қонуний муомалада эди. Aммо кумушнинг муомалада бўлиш муддати якунига етиб бораётганди. Германия 1871-йилда кумуш муомаласини тугатди ва бу жараёнларнинг оқибатлари AҚШда акс эта бошлади. Энди кумушни валюта сифатида ишлатмасдан, Германия кўпроқ кумушни очиқ бозорга жойлаштирди ва бу ҳамон кумушдан валюта сифатида фойдаланаётган мамлакатларда унинг қийматини пасайтирди. Конгресс 1873-йилдаги танга пуллари тўғрисидаги қонунга амал қилди, кумушни қонуний пул сифатида муомаласини тақиқлаган ва Қўшма Штатларни олтин стандартига утишини йўлга қўйди. Президент Ули́сс С. Грант ва Конгресс Тангалар тўғрисидаги қонун мамлакатнинг келажакдаги молиявий барқарорлигини таъминлайди деб ҳисоблаган бўлсаларда, саноатнинг ҳаддан ташқари кенгайиши (айниқса, темир йўллар) ва инвесторлар учун мавжуд капиталнинг камайиб бориши комбинацияси потенциал иқтисодий фалокатни яратди.
Тез орада жазавага айланиб қолган вазиятни ҳал қилишнинг энг яхши стратегияси ҳақида баҳслар пайдо бўлди, бу ўша пайтдаги AҚШдаги энг беқарор ҳолат бўлган. Ниҳоят Конгресс 1874-йил март ойида Сенатнинг 617-сонли қонунини қабул қилди, у 400 милллион долларни муомалага киритишни ва 100 милллион долларни мамлакат пул массасига қўшишни талаб қилди. Қонун лойиҳаси 1874-йил 14-апрелда Президент Ули́сс С. Грантга маъқуллаш учун юборилди.
Олимлар Президент Ули́сс С. Грантнинг иқтисодий сиёсатига нисбатан турли хил қарашларга эга бўлиб, бугунги кунда ушбу саволлар мунозара учун очиқ бўлиб қолмоқда. Грантнинг раҳбарлиги даврида давлатнинг солиқлари ва милллий қарзлари мос равишда 300 ва 435 милллион долларга камайтирилди. Йиллик фоиз ставкалари 30 милллион долларга камайтирилди ва мамлакат қарзининг бешдан бир қисми бекор қилинди. Бекор қилинган тўловларнинг қайта тикланиши 1880-йиллар давомида Америкада сезиларли иқтисодий ўсишга ва ишбилармонлик фаоллигини оширишга олиб келди. Америкалик сиёсатчи Френк Скатурро Президент Грантнинг иқтисодий сиёсатини "милллат дуч келган энг жиддий молиявий муаммолардан сўнг оқилона сиёсатни амалга оширган раҳбар" деб ҳисоблайди.

Хулоса
Ушбу инқирознинг вужудга келишига Англия томонидан Лотин Америкасига тақдим етилган кредитлар миқдорининг ошиб кетиши, шунингдек, Германия ва Австрия-Венгрияда Франсия-Пруссия ўртасида бўлиб ўтган уруш натижасида кўчмас мулк савдоси билан боғлиқ чайқовчилик ҳаракатларининг кескин ошиб кетиши сабаб бўлган.

1873-йилда Австрия-Германияда кўчмас мулк савдоси билан боғлиқ бўлган сунъий кўтарилиш охир-оқибатда Вена фонд бозорининг таназзулга юз тутишига олиб келган. Унинг изидан аста-секинлик билан Amsterdam ва Сюрих бозорлари ҳам талафотга учрай бошлаган. Германиядан Ақшга еса, Германия банкларининг кредитларни узайтиришдан бош тортиши билан боғлиқ сабаблар оқибатида Европа ва Aмерика қитъасидаги мамлакатлар иқтисодиётида рецессия ҳолати (ўсишдан тўхташ) бошланади ва Лотин Америкасининг экспорт ҳажми қисқариб, давлат бюджети даромадларининг кескин пасайиши юзага келади.

Ушбу инқироз 1878-йилгача давом этиб, турли чора-тадбирлар натижасида халқаро молия бозорида аҳвол олдинги ҳолига кела бошлаган.

1^ Биметаллизм (лотинча би - икки ва металлум - металл, шунингдек валюта дуализми) - пул тизими бўлиб, унда универсал эквивалент роли иккита қимматбаҳо метал (одатда олтин ва кумуш), иккала металдан тангаларни эркин зарб қилиш ва уларнинг чексиз муомаласи тушунилади.

1^1872 йилда жамоатчилик эътиборига тушган Cредит Мобилиер можароси 1864 йилдан 1867 йилгача Унион Паcифиc Раилроад ва Кредит Мобилиер оф Aмерика қурилиш компанияси томонидан биринчи трансконтинентал темир йўлнинг шарқий қисмини қуришда амалга оширилган икки қисмли фирибгарлик эди. The Nyu York Sun томонидан 1872 йилги кампания пайтида Улйссес С. Грант томонидан барбот қилинган.

2^ Фиат валютаси (лотинча фиат - шундай бўлсин, ишончли пул бирлиги, лотинча фидуcиа - ишонч) - қиймати уни чиқарадиган давлат томонидан таъминланган пул бирлиги. Бундай пулларнинг қиймати унинг моддий ёки давлат ва банк захиралари ҳажмига боғлиқ эмас. Фиат валютаси давлат ҳокимияти ва у ўрнатган қонунлар туфайли мавжуд.

1^ Гуд Хоп бурни — Жанубий Aфриканинг Кейптаун шаҳридан жанубдаги Кейп ярим оролида жойлашган бурун.

2^ Jay Cooke & Company 1861 йилдан 1873 йилгача фаолият кўрсатган AҚШ банки

3^ Генри Клюз (1834-йил 14-август – 1923-йил 31-январ) — инглиз-америкалик молиячи ва ёзувчи.

1^ Gründerzeit (“асосчилар даври”) 19-асрда Германия ва Aвстрияда 1873-йилдаги йирик фонд бозори қулашигача бўлган иқтисодий босқич еди. Марказий Европада саноатлаштириш даври 18-асрнинг 40-йилларида бошланган.

2^ Отто фон Бисмарк - Германияни кичик немис йўлида бирлаштириш режасини амалга оширган Германия империясининг биринчи канслери.

3^ Рейх - немисча сўз бўлиб, бир ҳокимиятга бўйсунувчи ерлар қаторини билдиради.