9-laboratoriya ishi mavzu: Termik va kimyoviy-termik ishlangan po’latlarning mikrostruk- turasini tahlili

3 
yoki As
t 
kritik xaroratdan 30~50°S yukorirok 
xaroratgacha kizdirib, shuxaroratda ma’lum va keyin xavoda sovitiladi, 
Pulatlarning markalariga kura bu ishlovdan yumshatish yoki toblash urnida 
foydalansa xam buladi. 
Toblash. Bu usuldan konstruktsion pulatlardan tayyorlanadigan tishli 
gildiraklar, vallar, kulachoklar va boshkalarning puxtaligini, asbobsozlik 
pulatlardan tayyorlanayotgan keskichlarning keskirligini ko’pgari kam yeyiladigan 
tish maksadida foydalaniladi. Buning uchun evtektoidgacha bulgan pulat 
zagotovkalar Asv kritikxaroratdan evtektoid va evtektoiddan keying pulatlar As
} 
kritik xaroratdan 30-50°S yukorirok temperaturada kizdirilib, shu temperaturada 
ma’lum vakt saklanadi, keyin kritik tezlik (u
kr
dan yukori tezlikda sovitiladi. Bunda 
austenite ferrit bilin tsementitga parchalanishga ulgurmaydi va martensit deb 
ataluvchi uglerodga u tatuyingan kattik eritmaga [¥e
a
(S)] utadixam uning 
kattikligi NYaS ~ 62 ga kutariladi. 
Agar austenite xolatidagi pulat zagotovkani, masalan, moyda (sekundiga 80-
100°S tezlikda) sovitilsa, austenite ferrit bilan tsementitning juda mayda bulgan 
mexanikara aralashmalariga parchalanib, troost deb ataluvchi tuzilishga utadi va 
uning kattikligi NYaS 40-45 ga kutariladi. Agar austenite xolatidagi pulat 
zagotovkalarni, masalan, kizdirilgan moyda (sekundiga 50-70°Stezlikda) sovitsak, 
u troostitt uzilishli donalariga nisbatan yirikrok bulgan ferrit bilan tsementitning 
mexanik aralashmasiga parchalanib, sorbit deb ataluvchi tuzilishga utadi va uning 
kattikligi NYaS 30-35 kutariladi. 
Shuni kayd etish zarurki, amalda kam uglerodli (S<0,3%) pulat zagotovkalar 
toblanmaydi, chunki, bu pulatlar toblaganda uning martensitga utish temperaturasi 
urtacha va kup uglerodli pulatlarga Karaganda ancha yukorirokligi sababli 
sovitishda austenite ferrit bilan tsementit fazalarga parchalanib kutilgan martensit 
tuzilma olinmaydi. Ma’lumki, pulat zagotovkalarni toblashda sirt katlami uzak 
kismiga Karaganda tezrok sovishi natijasida fazalar uzgarishi okibatida unda fikish 
kuchlari xosil buladi. Agar u kuchlanishlar katta bulsa, zagotovka tobtashlashi va 
yorilishi mumkin. SHuning uchun toblanadigan zagotovkalarni markasiga, 
shakliga va ulchamlariga toblash muxitiga va unta kay tarzda tushirishga axamiyat 
berish xam kerak. 

---

5 
Bushatish. Bu usuldan toblangan pulat zagotovkalarni ichki zurikish 
kuchlanishlaridan xoli etish 
bilan kattashdh gisaklangan 
xolda, 
kovushokligini 
kutarish 
maksadida 
foydalaniladi. 
Toblangan 
pulat 
zagotovkalarni 
bushatishdan 
kutilgan 
maksadlarga kura b5 piatishni 
tubandagi 
tartiblarda 
olib 
boriladi.