9-ma’ruza asosiy va yordamchi lahimlarda kon bosimining sodir bo‘lishi reja

V.G. Berezansev uslubi. Bu uslub ham sochiluvchan tog‘ jinslariga 
o‘xshagan mustahkam bo‘lmagan tog‘ jinslar massivida qo‘llanishi mumkin. Stvol 
mustahkamlagichiga ta’sir etayotgan kuch qiymati, sochiluvchan muxitning 
chegaraviy muvozanati nazariyasi asosida aniqlanadi. Muxit chegaraviy muvozanati 
sharti, silchish yuzasining xar bir nuqtasida chegaraviy xolatda bajarilishi kerak. 
Tog‘ jinsining buzilishini va stvol ichiga surilishini siljish chizig‘i, to‘g‘ri chiziqli 
deb qabul qilinadi. CHeksiz chuqurlikda stvol mustaxkamlagichiga ta’sir etayotgan 
maksimal bosim quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. 

---

1
)
2
4
(
2
)
2
4
(










tg
tg
tg
a
P
Fenner-Labas uslubi. Bu uslubda atrof tog‘ jinslari va stvol 
mustaxkamlagichining o‘zaro deformatsiyalanish gipoteziyasida asos qilib olingan. 
Stvol mustaxkamlagichi tashqi kuchga moslashuvchan tartibda ishlasa, 
mustaxkamlagich atrofidagi tog‘ jinsi stvol markazi yo‘nalishiga qarab siljiydi va 
shunga ko‘ra stvol atrofidagi jinslar ayrim elastik bo‘lmagan deformatsiyaga duch 
keladi. Mustaxkamlagichga ta’sir etayotgan kuch, elastik bo‘lmagan deformatsiya 
zonasining sochiluvchan muxiti va bu zonadan tashqarida joylashgan elastik zona 
massivi buzulmagan tog‘ jinslarining bosimidan tashkil topadi. 
Agar R. Fenner faqat mustaxkam bo‘lmagan tog‘ jinslari uchun masalani xal 
etgan bo‘lsa, N. Labas esa, stvol atrofii yaqinida yarim buzilgan zonada tog‘ jinsi 
ichki ishqalanish burchagi va bog‘lanish koeffitsienti bilan ifodalanuvchi massiv 
sharoitida qo‘llaniladi. (ommalashtiriladi)
Fennerning xisoblash formulasi quyidagi ko‘rinishga ega 




sin
1
sin
2
)
)(
sin
1
(
1




R
a
m
H
P
bunda 
m
- Puasson soni (bu qiymat Puasson koeffitsientining teskari qiymatiga 
teng)
R
- elastik bo‘lmagan deformatsiya zonasi radiusi 
P
H
m
m
a
R
m





)
1
(
2
2
Stvol mustaxkamlashichiga bo‘lgan bosimning katta qiymati, elastik 
bo‘lmagan deformatsiya zonasining birlamchi davrida, stvol sirti (
a
R

) bo‘lgan 
xolda quyidagi qiymatga ega bo‘ladi. 
)
sin
1
(
1
max





m
H
P
Labas xisobining umumiy ko‘rinishi quyidagicha: 






cctg
R
a
cctg
m
H
P






sin
1
sin
2
)
)(
sin
1
)(
1
(
s – tog‘ jins bog‘lanish koeffitsienti.