9-Ma’ruza. Mavzu: Quyma materiallari Reja

9-Ma’ruza. Mavzu: Quyma materiallari Reja

9-Ma’ruza.
Mavzu: Quyma materiallari
Reja:
1. Umumiy ma’lumot
2. Quyma materiallarning texnologik xossalari va ularni aniqlash
3. Quyma cho’yanlarni erituvchi pechlar, ularning tuzilishi va ishlashi


Umumiy ma’lumot
Texnik-iqtisodiy talablarga javob beradigan turli shaklli va o’lchamli quymalar olishda ular materiallarining suyuqlanish temperaturasi yuqori bo’lmasligi, qolip bo’shlig’ida sovib borishida hajmiy kirishuv qiymatining kichikligi, suyuqligida gazlarni kam eritishi, shlak va boshqa nometall materiallardan xoliroq bo’lishi bi­lan qotganda hajmi bo’yicha tekisroq, kutilgan kimyoviy tarkibli, mayda donli struktura berishi lozim.
Ma’lumki, qotishmalar ichida kulrang cho’yanlargina yuqoridagi talablarga to’laroq javob beradi. Shu boisdan quymalarning deyarli ko’pchiligi shu qotishmalardan olinadi.
9.1-jadvalda turli qotishmalarning suyuqlanish temperaturalari va ularni qolipga kiritish temperaturalari qanday bo’lishiga misollar keltirilgan.
9.1-jadval.

Qotishmalar nomi	Suyuqlanish temperaturasi, S^o	Qolipga kiritilish temperaturasi, S^o
Kam uglerodli po’latlar	1525	1560-1635
O’rta uglerodli po’latlar	1515	1550-1615
Ko’p uglerodli po’latlar	1480	1510-1570
Kam legirlangan po’latlar	1500	1550-1580
Ko’p legirlangan po’latlar	1500	1550-1580
Qalayli bronzalar	1000-1015	1100-1200
Qalaysiz bronzalar	890	950-1050
Latunlar	890	950-1000
Alyuminiy qotishmalar	590	680-780
Magniy qotishmalar	643-650	690-790

Ma’lumki, qotishmalar oquvchanligi temperatura ortgan sari ortadi, lekin shu bilan birga ularni o’zida gazlar (azot, vodorod, kislorod va boshqalar)ning erituvchanligi ham ortadi. Natijada quymalarning mexanik xossalari pasayadi. SHu boisdan olinuvchi har bir quyma uchun uni qolipga kiritish temperaturasi zaruriy oquvchanlikni ta’minlaydigan holda, gazlar, shlak va nometall materiallardan deyarli tozalanishini hisobga olgan holda belgilanmog’i lozim. Masalan, olinuvchi quyma shakli qancha murakkab bo’lib, devor qalinliklari yupqa bo’lsa, qotishmani qolipga kiritish temperaturasi yuqoriroq bo’lishi kerak.