9-mavzu: Interaktiv metodlarni qo‘llash va o‘quv jarayonini tashkil etishdagi qiyinchiliklar

Ta’limning interaktiv metodlari afzalliklari
Ta’limning interaktiv metodlari pedagoglarda: • darsda o’rganilayotgan mavzuga qiziqish uyg’otishni ta ‘minlaydi; • o’quv materialini puxta o’zlashtirish im konini beradi; • o’quvchi, talabaning tahliliy fikrlashini rivojlantiradi; • barcha o’quvchi, talabalam i 6’quv jarayoniga tortish, faolligini oshirish uchun sharoit yaratadi; • guruhda ko’ngildagidek ijobiy psixologik iqlim, muhit yaratadi. Dars o’tish metodlari turlicha bo’lib, ulardan ayrimlari quyidagilar: To’g’ridan-to’g’ri bayon qilish uslubi. Bu model (uslub)da yangi tushunchalar, navbatnia-navbat, asta-sekinlik bilan, m antiqiy izchillikda berib boriladi. Bu uslub ko’proq m a’ruza o’qiganda qo’llaniladi. Guruhlarda juftlik yoki kichik guruhlarga bo’linib ishlash. Bu uslubda juftlik yoki kichik guruh bilan birgalikda qo’yilgan u yoki bu masalani, m a’lum belgilangan vaqt ichida o’zaro fikr almashish, muloqot qilish orqali yechish ko’zda tutiladi. Intervyu — bir yoki bir necha kishilardan axborot olish uchun aniq maqsadga qaratilgan so’rov (savol-javob) o’tkaziladi. Darsni aniq yo’naltirilgan (mo’ljallangan) savollar asosida olib borfoh. Bu uslubda mavzu bo’yicha aniq yo’naltirilgan savollar biIiiii mavzu m uhokam a qilinadi. O ‘qituvchi savol-javob, suhbatni bosliqarib turadi. Modellashtiruvchi amaliy o’yinlar va mashqlar. Bu uslubda dursda o’rganilayotgan mavzu bo’yicha faoliyat abstrakt usullardan foydalanib, real voqelikka iloji boricha yaqinlashtiriladi. Bu uslub ttMiKkla mavzuni tushunish osonlashadi. Imitatsiya qilingan «ishlab chli|in1sh> yoki «xizmat ko’rsatish» jarayonida o’zlari qatnashliMllnri uchun talabalarga juda qo’l keladi. M odellashtiruvchi o’yinda talabalar o’zlari belgilangan rollarni bajaradilar. O ‘z xattillimikutliiii orqali zarur malaka va ko’nikm alarni egallashadi. Referat - baholash nuqtayi nazaridan neytral pozitsiyada turgnn holda miiv/u bo’yicha og’zaki axborot bo’lib, u aniq obyektiv, Mrukturn, kitob yoki risolaning m azm unini qisqacha bayon qilish yoki biron mnvzu, asar bo’yicha qisqacha doklad tarzida tayyorla- . nishi mumkin. 93 Doklad yoki qisqacha doklad — mavzu yoki m uam m oni tartibga solingan holda tanishtirish yoki baholash tarzida bayon qilinadi. Masala yoki mashq yechish. O’tilganlam i nazariy jihatdan yodga tushirib, berilgan topshiriqni bajarish. Nazariy bilim ni mustahkam lash va am aliy ko’nikmalaiga ega bo’lishga qaratiladi. Tadqiqot metodi. Bu m etodda biron m uam m o yoki gipoteza qo’yilib, guruh birgalikda tadqiqot o ‘tkazadi, m antiqiy xulosa chiqariladi, uni ilgari surilgan gipoteza bilan taqqoslaydi. «Aqliy shturm» m etodi -* muayyan m uam m o yechish uchun talabalar o’rtasiga q o ‘yiladi. U nda har bir guruh yoki alohida talabalar tom onidan fikr va m ulohazalar bildiriladi. U lar solishtiriladi va xulosa chiqariladi. Konkurs(tanlov)lar o’tkazish. M a’lum bir mavzu yoki m uam m o bo’yicha talabalar olgan bilimlarini aniqlash va baholash uchun qo’llaniladi. Dars o’tishda boshqa qator m etodlar ham mavjud bo’lib, ularni o’qituvchi mavzuning mazmuni, guruhning tayyorgarligiga qarab, qo’llashi m um kin. Dars berish jarayonida turli m etodlarni qo’llashni hozirgi paytda keng taig’ib qilinayotganiga qaramay, hali kutilgan natijaga erishilgani yo’q. Buning qator sabablari quyidagicha: • dars jarayonini turli m etodlar asosida tashkil etish, m etodlarni qanday qo’llash bo’yicha m etodik qo’llanm alam ing yo’qligi; • interaktiv m etodlarni qo’llash bo’yicha o’tkaziladigan darslarga tayyorgarlikning ko’p vaqt va m ablag’ talab qilishi; • interaktiv m etodlarni keng qo’llash uchun barcha oliy va o ‘rta maxsus o’quv yurtlarida moddiy bazaning yetarli emasligi; • interaktiv m etodlarni keng qo’llab, dars o’tish o’qituvchidan chuqur bilim va m ahorat talab qilishi; • barcha o’qituvchilarni bunga birday jalb qilishning qiyinligi va hokazolar. Bundan tashqari, o’quv jarayonini tashkil etishdagi qiyinchiliklar va kam chiliklar ham turli m etodlarni qo’llab, dars o’tishga to’sqinlik qiladi. O ‘qish jarayonini tashkil etishdagi qiyinchiliklar: a) butun o’quv jarayonini tashkil qilishga tegishli; b) o’quv materialining m a’lum bir qismiga tegishli bo’lishi mumkin. Kamchiliklar esa: 1) um um iy xarakterga ega bo’lgan; 94 2) o’quv jarayonidagi individual to ‘siqlar; 3) guruh tufayli kelib chiqqan qiyinchilik; 4) dars jarayonini tashkil qilishdagi qiyinchiliklar tufayli kelib chiqqan to ‘siqlar. Darsni tashkil qilish bilan b o g iiq qiyinchiliklar — shovqin, dars paytidagi tanaffus, darsni boshqalar tom onidan buzilishi tufayli kelib chiqishi mumkin. Dars jarayonida qo’llanishi kerak bo’lgan texnik vositalar, darslik, zarur o’quv qurollari yetishmasligi kabilar ham qiyinchilikInr tug’diradi. O ‘qituvchininig o’z fanini puxta bilmasligi, fanga doir yangiliklardan xabardor emasligi, o’zini biror-bir aybi bor yoki biror narsa yctishmnyotgnnday tutishi ham dars o’tishda qiyinchilik tug’diradi. Talabalarning darsda o’zini tuta bilmasligi, o’zaro raqobatlasluivi, hum dars o’tka/ishga - to’siq bo’lishi mumkin. Didaktik xarakterdagi kamchiliklar: • o ‘qituvchining hukmronlik rolini o’ynashi; • o’qituvchining o’zini tuta bilmasligi; • o ‘qliuvchlilii wtbi-loqalning yetishmasligi; • Nuihmuomnliillk, xushfc’lllkning yetishmasligi; • yordtim hei’lullgrt liiyyor lurishdagi kamchiligi; • KUyrlKoli emnslifcii, liilabnlarni ko’r-ko’rona so’zsiz bo’yuunltiligtt iimlhut i|llislii kahilardan iborat. Du in o’UnIkIii yn/ beradigan turli kamchiliklar natijasida talahiiliunlng o’qlshdaii ko’ngli soviydi. Bu individual, nihiy va inU’llckltial qobiliyati darajasiga nisbatan o’zlashtirish darajasini tusliib kctishida ilbdalanadi. O ‘quv jarayonida to’sqinliklar yuz berganmi yo’qligini quyidagi me/.onlar bo’yicha aniqlash mumkin: - o’zlashtirish ko’rsatkichining pasayishi; - darsga qatnashish darajasining pasayishi; - materialni o’zlashtirish uchun ajratilgan vaqtda ulgurmaslik. Demak, dars jarayonini tashkil qilishda o’qituvchi iloji boricha ana shu kamchiliklar yuz bermasligining oldini olishga harakat qilishi kerak. Darsda pedagog interaktiv m etodlarni qo’llashi uchun shaxsiy tajriba talab qilinadi. Interaktiv m etod va ularni qo’llash haqida ko’plab o’quv, uslubiy adabiyotlarni o’qish mumkin. Lekin ularni qo’llash malakasiga esa bevosita ana shu jarayonda o’zi qatnashibgina ega bo’lishi, ko’nikm a hosil qilishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   O’. Tolipov, D. Ro’ziyeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat. - T.:Innovatsiyo-ziyo, 2019. 91-bet
   
2. 
   S.I. Mirhayitova “Pedagogik texnologiya”- O’quv Qo’llanma. Muqimiy Nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika Instituti. Toshkent-2020.