9-Mavzu: Oraliq kaskadlari va chiqish kaskadlari. Reja

9-Mavzu: Oraliq kaskadlari va chiqish kaskadlari.
Reja:

1. 
   Chiqish kaskadlari ishlashi.
   
2. 
   Oraliq kaskadlari.
   
3. 
   Kaskadlarni texnikada xafsizligi.
   

Radioelektron qurilmalarda ishlatilayotgan kuchaytirgich elementlari qanday bo‘lishidan qat’i nazar quvvat kuchay- tirgichlarning sxemasi bir taktli quvvat kuchaytirgich yoki ikki taktli quvvat kuchaytirgich sxemasida tuziladi. Quvvat kuchaytirgichlari qurilmalardagi kuchaytirish pog‘onasining so‘nggi bosqichidagi kuchaytirgich hisoblanadi. Shuning uchun ular oxirgi kaskad yoki chiqish kaskadi deb ataladi. Quvvat kuchaytirgichlarning asosiy vazifasi qurilmaning iste’molchisini eng katta va kerakli miqdordagi quvvatga ega bo‘lgan signal bilan ta’minlashdir. Shu sababli undan chiqqan signal bevosita iste’molchiga beriladi. Kuchaytirgichning chiqish qarshiligi biror usulda iste’molchining qarshiligiga moslanadi. Qarshiliklarni mos- lashtirish maqsadida, moslovchi kondensator yoki moslov- chi transformatorlar qo‘llanilishi mumkin. Umuman olgan da, tranzistorli kuchaytirgichlar uch xil kuchaytirish rejimida ishlaydi: A, B va AB.
A sinfdagi kuchaytirishda chiqish toki kuchaytirilayot- gan signalning butun davri davomida oqib turadi. Chiqish toki signalning faqat yarim davridan oqib tursa B sinfdagi kuchaytirish deyiladi. Chiqish toki yarim davrga nisbatan ko‘proq vaqt oqib turadigan rejim AB sinfdagi kuchaytirish deb ataladi. AB va B rejimda ikki taktli kuchaytirgichlar ishlaydi. Ularning foydali ish koeffitsiyenti 50% dan ortadi. Kuchaytirgichlarning transformatorsiz sxemasi kichik o‘lchamli chastota diapazoni kengroq bo‘ladi. Ularni oldingi bosqich bilan bevosita ulash mumkin. Shu bois ularni o‘zgarmas tok bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanishga kiritish mumkin. Transformatorsiz sxemalar ularda qo‘llanilgan tranzis- torlarning o‘tkazuvchanligi, ulanish usuli, ish rejimi (AB va B)hamda oldingi-keyingi kaskadlar bilan bog‘lanish usuliga ko‘ra turlicha bo‘ladi. Shulardan turli o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan tranzistorli sxemalarning parametrlari boshqalariga nisbatan yaxshiroq bo‘ladi. Bir tiðli o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan tranzistorlar- dan yig‘ilgan kuchaytirgich nosimmetrik bo‘ladi. Chunki ular turli sxemada (odatda, UE va UK) ulanadi. Nochi- ziqli buzilishlarni yo‘qotish uchun manfiy teskari bog‘lanish kiritishga to‘g‘ri keladi. Bu esa, o‘z navbatida, yangi dinamik buzilishlarni hosil qiladi. Ikki taktli sxemada chiqish qarshiligi kichik bo‘lishi uchun uni UK sxema bo‘yicha yig‘iladi. Dastlabki tok va kuchlanishi bo‘yicha kuchaytirish VT₁ tranzistorli sxemada bajariladi. VT₃ va VT₂ lar o‘zaro simmetrik emitter takrorlagichlari bo‘lib, signalni tok bo‘yi- cha kuchaytiradi. VT₃ va VT₄ tranzistorlarda siljish kuchlanishi R₁ qarshilik orqali beriladi.

Kuchlanishni bunday usulda berish sodda bo‘lsa-da, R₁ qarshilikni tanlashni taqozo qiladi. Tovush hosil qiluvchi dinamik, VT₃ va VT₂ tranzistor emitterlari va C₂ kondensator tutashgan nuqtalarning oralig‘iga ulangan. Kondensator va dinamikni bunday usulda ulash ko‘priksimon ulash deb atalib, sxema tok manbayiga ulanib vaqtida tokning keskin ortishiga yo‘l qo‘ymaydi. Chiqish transformatori bo‘lmagan kuchaytirgichlarni hisoblash quyidagicha boradi.
Agar tranzistor tanlanmagan bo‘lsa, ishni yuklamadagi kuchlanishning maksimal qiymatini aniqlashdan boshlanadi:
U_TN = 0,5E – U_{k min}.
Bu yerda: E—manbaning kuchlanishi; U_{k min} — kollek- tordagi minimal kuchlanish bo‘lib, xarakteristikada to‘g‘ri chiziqli qism boshlanadigan nuqtaga to‘g‘ri keladi (U_{k min} = 0,5...1, 5B).
Yuklama ajratayotgan maksimal quvvat:

Bu yerda: R_n — yuklama qarshiligi.Kollektordagi maksimal tok:
;
formula bo‘yicha; o‘rtacha tokning maksimal qiymati

formula bo’yicha, kaskadning FIK

Formula bo’yicha; kollektorda sochiladigan maksimal quvvat:

formula bo’yicha aniqlanadi.
Agar manba kuchlanishi noma’lum bo’lsa, uni quydagicha topish mumkin:

ga ko’ra tranzistor tipi tanlanadi.

Ko‘p kaskadli kuchaytirgichning birinchi kaskad mikrofoni kirish qarshiligi bilan moslashtirish uchun va shu bilan birga berilayotgan signalni kuchaytirish uchun
kaskadi quvvat kuchaytirgich kaskad bo‘lib, signalning quvvatini kuchaytirish uchun mo‘ljallangan. Blok sxemaning oraliq kaskadlari quvvat kuchaytirgich kaskadining maksimal quvvatini chiqarib berish sharoitini yaratish uchun ularga berilgan signalning kuchlanishini va tokni kuchaytirish uchun mo‘ljallangan. Blok sxemada β₁ va β₂ manfiy yoki musbat teskari aloqa zanjiri.
Ko‘p kaskadli kuchaytirgichlar quyidagi xarakteristikalarga ega:
1) kuchaytirgich elementi bo‘lib tranzistorlar, tunnel diodlar, mikrosxemalar qo‘llanilishi mumkin;
2) ko‘p kaskadli kuchaytirgichlar soni:
-ikkita kaskad;
-uchta kaskad va bir nechta kaskad qo‘llanilishi mumkin;
3) chastota xususiyatiga ko‘ra:
4) past chastotali kuchaytirgichlar;
5) o‘rtahol chastotali kuchaytirgichlar;
d) yuqori chastotali kuchaytirgichlar;
6) sinflar bo‘yicha:
A sinf; B sinf; AB sinf; C sinf; D sinf ishlatilishi mumkin. Misol sifatida maydonli tranzistorda bajarilgan uch kaskadli kuchaytirgichning prinsiðial sxemasini ko‘rib chiqamiz. Bu sxemada VT₁ tranzistori istok qaytargich uslubida yig‘ilgan. Bu kaskad mikrofon qarshiligini kuchaytirgich qarshiligi bilan moslashtiradi.



Qolgan kaskadlar umumiy istok uslubida yig‘ilib signallarni tok va kuchlanish bo‘yicha kuchaytiradi.
Oxirgi kaskad signalning quvvatini kuchaytirish uchun mo‘ljallangan.