А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

2 -3 5 6
| 
UN|VF.R
9
ffHl|* 
- , , , • ;м;;н::г 
vGJ)
17
I A h b o r o t - f e s u f # М Ш
- . 
■
"'■гл г и
\

---

1-расм. Зам онавий маркетинг таркиби (тузилиши)
р е ж а л а ш ёки и ш л аб ч и ^ари ш га тула м ослаш ти риш буйича т а д ­
б и р л а р м а ж м у и эса унинг дастуридир.
Ш уни а л о ^ и д а т а ъ к и д л а ш л озимки, маркетингни ^ у л л а ш - 
нинг асосий д оираси — бу моддий и ш л аб чикари ш ва айнан 
то в ар (и ш л аб ч и к ар и ш воси талари , истеъмол б ую м лари ) и ш ­
л а б ч ик ари ш ва турли х и зм атл ар н и т а к л и ф этиш бил ан бог- 
л и ^ з^ар ^ а н д а й бош ца ф а о л и я т ту рлари д и р. А сли д а унинг 
ф ун кц и он ал в о с и та л а р и сирасига « м ерчендайзинг» кирса з^ам, 
м а р кети н г савд о ф ао л и яти н и унинг «тор» туш ун часи да камрок; 
^ а м р а б олади. Ф и рм ан и н г маз^сулотига харидор н азд и д а энг куп 
ж о зи б а бериш ва уни ана шу товарн и т а н л а ш ва сотиб олиш га 
р а г б а т л а н т и р и ш г а к у м ак л аш у вч и ч а к а н а савдони т аш к и л этиш 
« м е р ч е н д а й зи н г»нинг объектидир.
А м ал ий м аркети н г ^уйидаги в а з и ф а л а р н и з^ал этиш га йу- 
н ал ти р и л ган :
— м а в ж у д ёки ю зага ч ицм аган т а л а б н и ан и ц л а ш йули б и ­
л а н у ёки бу маз^сулот (то в ар л ар , х и з м а т л а р ) иш л аб чикариш - 
нинг м а ^ с а д г а м увоф иклиги ва зар у р л и г и н и асослаб бериш;
— м а^сул отн ин г н а м у н а л а р и ва м од елл ари н и я р а т и ш б у ­
йича и лм ий -тадц и ^от 
ёки 
лойиз^а-конструкторлик и ш л ари ни
т а ш к и л этиш, шунингдек, и стеъ м ол чи л ар т а л а б и г а ж а в о б бе- 
р ад и ган тегиш ли т о в а р л а р чикари ш (х и з м а т л а р та к л и ф э т и ш );
18

---

— корхонанинг иш л аб чикариш , сотиш ва молия ф а о л и я т и ­
ни уй рунлаш ти риш в а р е ж а л а ш т и р и ш ;
— махсулотни у тк а зи ш ва сотишнинг тарти б ва усл уб л ари - 
ни таш ки л этиш з^амда так о м и л л а ш ти р и ш ;
— ф и рм ан и н г бутун ф аол и яти н и (бунга и ш л аб ч и ^ари ш га 
ку н д ал и к а м а л и й р а ^ б а р л н к , тран сп орти ровк а, ^у ти л аш -у р аш , 
сотиш, р е к л а м а , техник ва сервис хизматини ^уш га н з^олда) 
м ахсул от и ш л аб чиц ари ш ва сотиш со^аси даги р е ж а л а н г а н
м а к с а д л а р г а эриш иш учун й уналтириш ва туррилаб туриш.
Б у л а р г а м увоф и к маркетингнинг асосий в а з и ф а л а р и г а : а х ­
борот 
й и р и ш
, 
та^ лм л ^илиш ва р е ж а л а ш т и р и ш ; алок;аларни ур- 
натиш ва сервис хи зм ати т а к л и ф этиш буйича ф а о л и я т ; ма^- 
сулот турини куп айтириш ни б о ш ка р и ш киради. Ахборот 
й и р и ш
, 
т а х л и л ва р е ж а л а ш т и р и ш маркетинг стратегиясини и ш л а б чи- 
циш учун к е р а к б улади , бунда асосий белги булиб м ахсул от 
турл ари н и р е ж а л а ш , шу билан бирга м у ъ т а б а р ф и р м а (товар) 
м а р к ас и яр а ти ш , к;утилаш-ураш, шунингдек, келгусидаги нарх 
сиёсатини б ел ги л а ш хи соб лан ад и. А л о ^ а л а р н и урн ати ш ва сер­
вис хи зм ати т а к л и ф этиш сохаси даги ф а о л и я т о д а т д а м а р к е ­
тинг тактикасини белгилайди. Унинг асосий ^и с м л а р и булиб, 
истеъ м ол чи л ар, ж а м о а т ч и л и к билан а л о ^ а л а р тар м о ги («паб- 
л и к рилейш енс») х а м д а м аркети н г стратеги яси б ел г и л а б бер- 
ган м а ^ с а д л а р н и хисобга ол ган з^олда и ш л аб ч и ^ а р и л га н маз$- 
сулотни сотишни кенгайтириш в а т е зл а ш ти р и ш мак,садида сав- 
до-соти^ х и зм а т л а р и н и т а ъ м и н л а ш з^исобланади. Ана шу ун- 
сурларн и н г цуш илуви а м а л и й маркетинг таркибини (м аркетин г 
циклини) 
т аш к и л этади
(2-расм га ^ а р а н г ) .
А м алий м а р кети н г в а зи ф а л а р и н и , яъни маркети н гни н г у м у ­
мий ва алоз^ида махсус м у а м м о л ар и н и х ал этиш нинг узига Хос 
услуби хам ш акл л ан ган .. Б у н д а и ш б и л а р м о н л а р о л д и д а турган 
ва ушбу ан и ^ в а з и я т д а з^амда куй и лган м а ^ с а д л а р н и з^исобга 
олган хол да б озорда узини тутиш нинг стратеги яси ва так ти к а- 
си сохасп да аник м а с а л а л а р н и ечишни т а л а б этувчи муаммо- 
л а р н и туш ун м о^ керак.
Эриш иш з ар у р булган асосий н арса — у ёки бу к;арорга ке- 
л и ш д а мавз^умлик ва х ав ф -х а т а р н и и лож и борича ка м ай ти ри ш - 
дир. Ш унинг учун з^ар ^ а н д а й и ш л а б чи^арувчи ёки са вд о гар
уз фаол и яти н и р е ж а л а ш т и р а р экан , куйидаги асосий с а в о л л а р - 
га аник; ж а в о б топиши керак: уш б у а ш щ в а з и я т д а б озорга чи- 
киш м а кб у л м и ёки м а ^ б у л э м асм и , мак,бул б улса, у ёки бу 
х а р а к а т н и а м а л г а ош ириш нинг к а н ч а л и к х а в ф -х а т а р и бор? 
М а с а л а н , товарн ин г р а к о б а т б а р д о ш л и ги н и ош ириш учун унинг 
баз^осини тушириш керакм и-й у^м и, туш и р и л са ^ а н ч а г а кам ай - 
тириш д а р к о р , — бу ф и рм а ф ао л и яти н и н г 
н а т и ж а л а р и г а ^ай
д а р а ж а д а таъ си р ку р с атад и ? И з ч и л р е к л а м а олиб бориш за- 
рурми ёки ан ъ а н а в и й т и ж о р а т т а ш ви ^о ти билан ки ф оял ан и б
^о л с а б улади м и ?
З а м о н а в и й м аркети н г н а за р и я с и ва а м а л и ё т и д а ана шу 
м у а м м о л ар н и з^ал этиш учун м енеж ер ва м аркетингни а м а л г а
19

---

ош и ри ш х а м д а ф и р м а г а умумий р а х б а р л и к к а м а съ ул б улга н
б о ш ^ а р у в ч и л а р г а х у л о с а л а р
та й ё р л а ш н и н г
босцичма-босцич 
услуби ^ у л л ан ад и . Б у йулнинг энг му^им хусусияти ш ундаки, 
унинг э хти м ол л и к х а р а к т е р и д а г и п рогнозлаш ни тах л и л этиш ва 
б а х о л а ш ж а р а ё н и д а к а м ч и л и к ва х ато л а р н и н г булишнни ту- 
шуниш га асосл ан ган куп в ар и ан тл и л и ги д и р . Агар килинган 
х а т т и -х а р а к а т л а р н а т и ж а с и д а бош д аги м уам м о тул а ^ а л этил- 
май, т а н л а н г а н йул кути л ган н а т и ж а н и берм а са, у ,\олда б у­
тун цикл ф и р м а учун м а ^ б у л сунгги ^ а р о р г а келинмагунча 
янгидан ^ а й т а р и л а в е р а д и .
Б о ш ^ а ч а ^и либ ай тг ан д а, м аркети н г м у а м м о л ар и «синаб 
к у р и ш ва хатолар» усули билан, яъ ни ^ ар гал з ар у р тузати ш
в а а н ш у ш к л а р киритган ^о л д а м а ^ с а д сари с о б и т ^ а д а м л и к
б и л ан я ^ и н л а ш у в ё р д а м и д а ^ а л этилад и . Б у н д а б и рл ам чи ва 
янги ол ин ган ахб оротл ар, шу билан бирга х а р а к а т л а р н и н г ол- 
дин и ш л а б чи^илган р е ж а с и (м аркет и н г так ти к аси ) н а т и ж а ­
л а р и хам к а й т а д а н б а^ о л а н а д и . Бу иж одий ж а р а ё н ф а ^ а т та- 
ш абб ус ва ^ а р а к а т л а р н и н г у згар у в ч ан дастури н иги н а 
эмас, 
б а л к и корхона б ар ч а ход и м ла ри н и н г ю к с ак касб тай ёр г а р л и - 
гини ^ а м т а л а б этади.