А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

Маркетинг хизмати а н и к л а й д и г а н о м и л ла р .
М ар к ети н г хи зм ати б о ш к а р а д и г а н асосий тарк иб и й кисм- 
л а р хуй ид аги л ар:
— аник м а ц с ад га м у л ж а л л а н г а н бозорни тан л аш ,
— м аркетинг м а к с а д л а р и н и т а н л а ш ,
— м аркетинг та ш к и л этишни тан л аш ,
— м аркетинг тарк иб и ни т а н л а ш ,
— т а н л а н га н р еж аси н и н а з о р а т цнлиш ва р а х б а р л и к килиш .
3-расм. Маркетинг назорат ^нладиган омиллар
25

---

М а ц с а д л и б о зо р н и танлаш. М а ц с а д л и бозор (и стеъм ол чи ­
л а р н и н г м а ъ л у м г у р у ^и )н и т а н л а ш ж а р а ё н и унинг у л ч о в л а р и
в а х усуси я тл ари б и лан б огли ^ икки м а с а л а н и уз ичига олади. 
О м м а в и й м аркети н г к у л л а г а н ^о л д а ж у д а к а тта м а к с а д л и бо-, 
зорни ёки бозор б у г и м л а р и д а н ф о й д а л а н г а н ^о л д а унинг унча 
к а т т а б у л м аган ^исмини т а н л а ш мумкин. Биринчи ^ о л а т д а
маркети н гни н г у м у м л а ш г а н р е ж а с и и ш л аб чи^и л ад и , иккинчи 
^ о л а т д а э са у о д а м л а р н и н г м а ъ л у м гуру^ига махсус мосла- 
щиб олади. Ш унингдек, м а к с а д л и б озорда и стеъ м олчи л арн ин г 
а н и ^ хусусиятлари, м а с а л а н , жинси, ои лавий ахволи, моддий 
ф аров он л и ги д а р а ж а с и , к и зи ^ и ш л а р и ва шу к а б и л а р н и ани^- 
л а б олиш ва худди ана шу т о и ф ад аги ки ш и лар учун м а р к е ­
тинг реж аси н и тузиб чикиш з ар у р булади.
Маркетинг м а ц с а д л а р и  олий р а ^ б а р и я т томонидан белги- 
л а н г а н м а ^ с а д л а р г а эмас, к уп ро^ и стеъ м олчи л арга м у л ж а л ­
л а н г а н булади. М а с а л а н , м аркети н г х и зм а т л а р и истеъмолчи- 
л а р д а ком пания ва унинг айрим т о в а р л а р и хусусида к а н д а й
т а а с с у р о т ш а к л л а н г а н и билан ж у д а ^и зи к а д и л а р . Сотиш нияти 
савд о м а р кас и га с о д и ^ л и к (к ай та х а р и д л а р н и а м а л г а ошнш и)- 
д а н янги то в а р л а р н и ж ори й цили ш д ан ва бозорни ц о н щ м а г а н
б у п ш л а р и г а к и ри ш д аи таш в и ш л а н и ш н и акс эттиради. Фойда 
буйича м а ц с а д л а р эса нисбатан у л ч о в л а р д а ёки ум умий фойда 
буйича ур н ати л ад и . А ммо энг асосийси шуки, м а р к е т о л о г л а р
ф а р к л а н у в ч и а ф з а л л и к , яъни ком паниянинг ш ун ацанги м а р к е ­
тинг д астури н и я р а т и ш г а и н ти л ад и л а р ки , бунда бунинг аж о- 
йиб п а р а м е т р л а р и и стеъ м ол чи л арн и ай н ан шу ф н рмани (асло 
унинг рац и б л а р и н и э м а с ) 
тан ол иш га м а ж б у р этсин. Акс 
х ол д а ком пания « тад ц ик от килиш » стратегиясини т а н л а ш г а
м а ж б у р б улади ва и стеъ м ол чи л ар унинг м а хсул отл ари ни ра- 
ц о б а тч и л ар н и к и га К ар ага н д а а ф з а л к у р и ш л а р и га э риш а ол- 
майди. Ф а р к л а н у в ч и а ф з а л л и к л а р г а я к к о л куриниб 'турган
циёфа, махсулотни янгилиги ёки п а р а м е т р л а р и , товар сифати, 
хари д оргирли ги, х и зм ат курсатиш нинг яхш илиги, арзон нархи 
ва б о ш ка с п ф а т л а р ёр д а м и д а эриш иш и мумкин.
М аркетингни та ш к и л этиш — м аркети н г хизматини бонща- 
рад и ган и д о р а ла р н и н г таш ки ли й ^ури лиш и булиб, у ёки бу 
топ ш и риц ( в а з и ф а ) н и б а ж а р и ш учун буйсуниш ва ж а в о б г а р - 
ликни белгилайди.
М ар к ети н г тизими ( т а р к и б и ) — бу цуйилган м а к с а д л а р г а
эриш иш и ва м а к с а д л и бозор тал а б и н и цондириш учун м а р к е ­
тинг к и см ла ри н и н г аниц бирикувидир. Т арк и б узи да туртта 
асосий ^исм: м а ^су л о т ёки хизмат, та^ си м о т (сотиш, утказиш , 
н а р х л а р ) н и б и р л аш ти р ад и .
М а р к е то л о г ана шу ки с м ла р д а н энг яхшисини ф и р м а учун 
т а н л а ш и керак. Ш у асосда карор цабул цилинади.
Т овар ва х и зм а т л а р н и олган да, б озорга нима тав си я эти ­
лиш и, с и ф а т д а р а ж а с и , сотиш ^ а ж м и , ком паниянинг иннова- 
цион д а р а ж а с и , улчовнинг .^олати, а лохи да ш а р т л а р ( м а с а ­
лан, эхтимоли бор в а р и а н т л а р ва бери лган к а ф о л а т л а р ) тад -
26

---

1
\и к отл арн и н г х а ж м и ва м у д д а т л а р и , м а в ж у д м а^сулотни со­
тишни тухтати ш пайтини а н и ^ л а б олиш керак. Сотиш буйича 
м а с а л а л а р сотувни в оси тач и лар ё р д а м и д а олиб бориш к е р а к ­
ми ёки бевосита и стеъ м ол чи л арн и н г узи га сотиш керакм и, 
нечта то к ч ад а сотиш зарур, сотув к а н а л л а р и н и н а з о р а т ь^илиш 
д ар к о р м и ёки у л а р бил ан х а м к о р л и к зарурм и, сотишнинг ^ан- 
д ай ш а р т л а р и ва ш унингдек м ахсулот берувчи ларн и т а н л а ш
м у х о к а м а цилиниш и мумкин, б о н щ а л а р г а к а н д а й в а з и ф а л а р н и
топш ириш р а ^ и б л а р н и урган и ш к а б и л а р н и узи д а м у ж асс ам - 
л а н ти р ад и . М а^с ул отн и у тк а зи ш буйича м а с а л а л а р ^уй и даги
ки см ларни (р е к л а м а , ал о х и д а сотиш ва сотувни р а гб атл ан ти - 
ри ш н и), буни м устаки л ^илиб, б арч а х а р а ж а т л а р н и уз зи м м а- 
сига олиш к е р ак м и ёки буларни н г хам м аси н и б о ш ^ а л а р би­
л а н цилиш керакм и, с а м а р а д о р л и к н и ^ ан д ай хи со б ла ш зарур, 
^ а н д а й циёфа я р а т и ш г а интилиш ке рак; и стеъ м о л ч и л ар г а хи з­
м а т курсати ш д а р а ж а с и н и ан и цл аш ; ом м авий ахб орот воси­
т а л а р и
(г а з е т а - ж у р н а л , ради о-тел еви д ен ие к а б и )н и та н л а ш : 
р е к л а м а х а ж м и ва ш а к л л а р и ; р е к л а м а э ъ л о н л ар и н и йил мо- 
бай ни д а ёки товар энг куп соти л ад и га н пайтда в а ^ ти н ч а тац- 
си м л аш н и уз ичига о л ад и .. Н а р х г а домр м а с а л а л а р эса нарх- 
л ар н и н г умумий д а р а ж а с и (юкори, у р тач а, п аст)н и ; н ар х л ар - 
ни ку л ам и (энг п астд ан энг ю к о р и г а ч а ); нарх ва сифатнинг 
у зар о ал о ^ а д о р л и ги ; нарх омилининг 
м у^и м ли к 
д а р а ж а с и ;
р а к и б л а р н и н г м улк нархига м ун осабати; качон р е к л а м а ^и- 
л иш ва н а р х л а р н и ц а и л а й  хи соб лаш ; х а ^ т у л аш н и н г кайси 
ш а р т л а р и д а н (м а с а л а н , ф а ^ а т н а к д пул т у л а ш ёки кредит 
бериш ) 
ф о й д а л а н и ш к а б и л ар н и уз ичига олади.
М ар к ети н г тарк и б и н и и ш л аб чикиш даги бош 
м а с а л а — 
унинг бир бутунлиги, м а ^ с а д г а эр и ш и ш д а м у в а ф ф а ц и я тн и таъ- 
минловчи б арч а о м и л л арн и н г у за р о алокаси ди р.
Т а н л а н г а н реж ани назорат щ л и и х ва бош кариш . Бу бутун 
ф аол и ятн и , айни п ай тд а унинг айрим сохасини н а з о р а т ва тах- 
л и л килиш б и л ан богли к а л о х и д а мухим омилдир. М у н т а за м
р а в и ш д а б а х о л а ш и ш л ари у тка зи б турп лиш и керак. Д а м т а ш ­
ки, х ам ички доим ий т а д ^ и ^ ^и л и ш объекти б ули ш и керак. 
И и л и г а к а м и д а икки м а р та н а т и ж а л а р н и мири даи-си ригач а 
т а д к и ^ ва т ах л и л к<илиш (м ар к ет и н г таф т и ш и ) 
у тк а зи л и ш и
з ар у р . Атроф мухит у зга р га н ёки ком пания м у а м м о л а р г а дуч 
келиб д олган п ай тда эса тегиш ли у зг а р т и р и ш л а р киритилиш и 
ке рак.
Назорат к и л и н м а й д и г а н о м и л л а р .  Н а з о р а т к и л и н м а й д и ган
о м и л л а р — та ш к и л о т ва унинг м а р кети н г х и з м а т л а р и том он и ­
д а н б о ш к а р и л а о л м ай д и г а н ф а о л и я т и г а т а ъ с и р курсатувч,и 
тар к и б и й ^ и см л а р д и р . Н а з о р а т ки л и н м а й д и ган о м и л л ар н и н г
са л б и й таъ си ри н а т и ж а с и д а х а н ч а л и к ж о з и б а л и б улм аси н хар 
^ а н д а й р е ж а б ар б о д булиши мумкин. Ш унинг учун 
х ам 
тан щ и
мухитни м у н таза м кузатиш , унинг таъ си ри н и хисобга олиш 
л о зи м булади, ку ти л м аг а н в а з и я т л а р содир б у л г а н д а ^или- 
н ад и ган и ш л ар р е ж а д а кузд а тутилиш и керак. К,уйидаги на-
27

---

з о р а т к и л и н м а й д и ган о м и л л ар н и ^ а м и ш а хисобга олиш ва о л ­
д и н д ан кура билиш т а л а б э ти л ад и :