А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

бозор хисоб ла н ад и. Ички бозорнинг ми л ли й б оз орда н 
фар^и 
ми л л ий бозорда купчилик м а м л а к а т л а р д а э кспорт-импорт ж а -
р а ё н л а р и каби иктисодий ме ха н из м а м а л ^и л ишин и нг му^им 
ж и ^ а т и юзаг а ке ли ши д ан иборатдир. Д е м а к , ми л л ий бозор — 
бу ички савдо ва т ашк и савдо ж а р а ё н л а р и а м а л г а о ши ри ла ди -
ган со^а ди р.
Ю ^ о р и д а баён к и ли н г ан л а р д ан келиб чициб, жа^он бозори-
7—356
97

---

ни мув офи ^ р а в и ш д а ^ а м ички, >;ам ташь^и савдо ж а р а ё н л а р и -
ни уз ичига олган ми л л ий бозор у м у м л а ш м а с и с иф а т и да белг и­
л а ш турри булади. Д е м а к , ж а ^ о н бозори тушунчаси ички с а в ­
до сингари му^им со^ани цушиш хисобига в у ж у д г а ке ла ди га н
х а л ^ а р о са вдо ж а р а ё н л а р и г а нис ба тан анчаг ина кенг тушун- 
чадир. Б у х ол а т д а ички са вдо ж а ^ о н бозорининг б ар ча савдо 
ж а р а ё н л а р и ул уши д а ги асосий цисмини таъ ми нл ай д и.
Куп д а р а ж а л и о й ди нл аш т и р ил г а н т ов ар - т а р м о ^ бел г ил а ри
б уйича б озорларни т у р л а ш т а ш ^ н ицтисодий ф а о л и я т со^аси 
м а н ф а а т л а р и г а х и з ма т ^ и л ад иг а н б а рч а т ад ц и^ от м у ас с а са л а-
р и да
1
^абул цилинган.
М а ш и н а ва ж и ^ о з л а р бозори гуру^ига умумий ма ши на соз-
лик, э ле ктр отехн и ка ва асбобсозлик, транспорт в ос и та л ар и син­
г ари ма ши на -т е х н и к а б уюмл ари ни н г хи лма- х и л б оз о рл ар и ки- 
ради.
М и не р а л хом а ш ё ва ёнилги б оз о рл ар и гуру.%и эса ёнилри 
ва эне рге тика хом а ш ё л а р и (кумир, нефть ва нефть ма^сулот- 
ла р и , т абиий газ, у р а н ) бозори; ми н ерал хом а ш ё л а р (f^opa ва 
ран гл и м е т а л л а р р уд а л а р и , бокситлар, б ир л ам чи ва иккил ам-
чи м е т а л л а р ) бозори; кимёвнй хом ашё ва ^ и шл о ^
х у ж а л и к
уритлари бозорини уз ичига олади.
К,ишло^ х у ж а л и к хом ашёеи, ози^-овцат ва ёроч т о в а р л ар и
б о з о рл ар и гуру^и ^ у й и да г и л а р д а н иборат: с а н о ат - ки шл о^ ху- 
ж а л и г и хом ашёси (пахта, жун, табиий 
каучук) 
бозорлари;
ёроч т о в а р л а р и (ишга я р о ^ ли ёгоч-тахта, бинокорлик ма тери ал -
ла р и , ц е л л ю ло з а ва б о нщ а л а р )
бозорлари;
озиц- ов^ат 
хом 
ашёси (дон, ^анд, ^айв он ва у с и мл и к ёрлари, гушт, кофе, мева- 
л а р , б а л и ^ ва б а л и ^ м а ^ с ул от л а ри ) бозорлари. Б у н д а й т у р л а ш
купч ил ик д а в л а т л а р ми л ли й статистикаси ва х а л ^ а р о т а ш к и л о т ­
л а р , а в в ал о Б М Т ста тистикасининг т а р м о ^ белгилари 
буйича 
иш куриши билан т а ^ о з о этилган.
Сав дон и нг турли ш а р т - ш а р о и т л а р и .^амда сотувчи ва х а р и ­
дор у р тас ид аг и у з ар о му н о са б а т ла р х а р а к т е р и нуктаи н азари -
д а н бо зорл арн и т у р л а р г а булиш гоят мухим 
а х а м и я т г а
эга, 
чунки ма зк ур 
ш а р т - ш а р о и т л а р бу 
б о з о р л а р д а 
н ар х ла р н ин г
т а р к и б топиши, у л ар ни нг д а р а ж а с и ва б а р ^ а р о р л и г и д а му^им 
омил хисобла нади. Бо з о р л а р н и нг т а ш к и ли й 
тузилиши 
товар 
б о з о р л ар и да савд о н ин г ш а р т - ш а р о и г л ар и ва 'сотувчи, х а р и д о р ­
л а р гуру^и х а р а к т е р и билан богли^ х ол да юз а г а келади. Ички 
бозор — у лг у р ж и ва ч а к а н а савдога булинади. Ул г ур ж и савдо 
у л г у р ж и н ар х л а р буйича ета кчилик цилувчи с уб ъе кт л ар у р т а ­
си д аг и и^тисодий алок;аларнинг а м а л г а оши ри ли ши
воситаси 
б улг а н товар а й ла н иши ш а к л л а р и д а н бири хисобланади. Б у
тов ар и ш л а б ч иц ар у вч ил ар ва ч а к а н а савдо у ртас ид аги у з а т и ш
буринидир. У лг ур жи савдо ^ и л увч и ла рни н г товар и ш л а б чи- 
^ а р у в ч и л а р билан у за р о му но с а ба тл а рин и нг х а р а к т е р л и хусу- 
сияти кре дит мун о са ба тин и нг ма вжу дл и г ид и р.
Ч а к а н а
савдо 
м а м л а к а т б ар ч а т ои фа а^олисининг тур л и- туман э х т иё ж л а р и н и
98

---

ч а к а н а н а р х л а р асосида ^ондириш воситаси булган т ов ар ай- 
л ан иш и ша кл и ^исоб л ан ад и.
Купчилик ж а ^ о н товар бозор л ари т у з и л ишид а икки асосий 
сектор — ёпи^ ва очик; бозорни куриш мумкин. Ула р с а вд о ва 
нарх б ел гн л ашд а уз ^ он ун -^ о ид а ла ри г а эга. Б у се кт о рл ар уз 
н а в б а т ид а ша рт ли р а в и ш д а се г ме н т ла р г а булиниши мумкин.
ё п и к
> 
бозор н о т иж о р ат мун о с а ба тл а рн и нг т урли ш а к л л а р и ,
ал о ^ и д а т и ж о р а т х а р а к т е р и г а эга б ул м а г ан юридик богли^лик,
у лушл и иштирок ва молиявий 
н а з о р ат тизими 
ихтисослаш- 
тириш ва к о о п ер а цн ял аш тутрисидаги битимлар, махсус савдо- 
и^тисодий, вал юта- к ред ит, ^арбий-сиёсий ва узига хос ша ртно- 
м а л а р билан бог ла нга н сотувчилар ва х а р и д о р л а р у з а р о фао- 
л ия т к у рс атад и г ан жой ^ исобланади.
Е ш щ бозорнинг асосий 
се г ментл ари — бу йирик 
(асосан 
т р ан сн ац ио н а л) к о р п о р а ц и я л а р ф и л и а лл а р и , шохобча ва бош 
ко рх о на л ар и у ртас ид аг и товар а й л ан и шин и и фода ловчи ички 
ф и р м а ж у н а т и ш л а р и ; и ш л а б ч и ^ а ри ш н и ихтисослаштириш ва 
ко оп е р а ц н я л а ш д ои р а си д а м о н о п оли ял а р п у д р а тч и ла р и билан 
бирга иштирок этувчи м а й д а ва у рта рас мий мустацил фи рма-
л а р томонидан а м а л г а о ши ри ла ди га н т о в ар л ар н и олиб ет ка з и б
б ери шл ар; узо^ м уд д а т ли ш а р т но м а л а р , бартер ва ко м пе нс ац ия 
битимл ари буйича «ёрд ам» д ои р ас и д а
е тк аз и б
б ери ла ди г ан
т о в а р л а р бплан а м а л г а о ши ри ла ди г а н махсус са вдо ва боища- 
л ард ир.
То в ар бозорининг ёпиц се кторида к о нъюн кт ура ни ш а к л л а н -
ти ришг а мос булган энг му^им хусусият та^ си мотни н г турли 
ш а к л л а р и , к о нъюн ктура оми л ла р ин и нг ч ек л ан га н таъсири, бо­
зор н арх л а р и н ин г нисбий б а р к а р о р л и г и г а эга булиш ^исобла- 
нади.
Оч и^ сектор мус тацил х а р и д о р л а р ва сотувчилар ч е к л а н ма - 
г ан д оирасининг о д ат д аг и т и ж о р а т ф а о л и я т и сохаси ^исобла- 
нади.