A isayev, G. Anvarjonova, N. Shokirov

10. Tog‘lardagi   suvlar     ko‘pincha    qanday     tarzda  chiqadi ? 
A) buloqlar tarzida                       B) gruntlar tarzida 
C) favvoralar tarzida                     D) artezianlar tarzida 
 
 
       VI-bob. O‘rta  Osiyoning   tuproqlari,  o‘simliklari  va  
hayvonot  dunyosi 
Tuproq - unumdorlik  xususiyatiga  ega  bo‘lgan  murakkab tabiiy  
hosila.  Tuproqlar    tarkibi    uch    qismdan    iborat:    1)  Tuproqning  ona  
jinsi;    2)  tuproqning  organik    moddalari;    3)  tuproq    eritmasi. 
Tuproqlarni  pishiq  bo‘lishiga  kalsiy  moddasi  yordam  beradi.  O‘rta 

---

34 
 
Osiyoda tarqalgan tuproqlar hosil bo‘lishi va   unumdorlik  darajasiga  
qarab  to‘rt  turga  bo‘linadi: cho‘l  tuproqlari, bo‘z  tuproqlari, tog‘-
o‘rmon-dasht    tuproqlari,  baland    tog‘    tuproqlari.  O‘rta    Osiyo   
o‘lkasida  9000 ga  yaqin  o‘simlik  turlari  mavjud. Lekin  tekisliklarda  
o‘simlik  turlari  kam  - 1000  turga  yaqin. Tog‘larda  o‘simliklar  qalin  
va    turlarga    boy.  Tog‘larda    8000    turdan    ortiq    o‘simlik    turlari  
mavjud.  O‘rta    Osiyoning    relyef    va    o‘simlik    xaritalariga    nazar  
tashlasangiz, uning  yerusti  tuzilishida 4  ta  mintaqa - tekislik-dasht, 
chalacho‘l,  cho‘l    hamda    adir,  tog‘    va    yaylov      tabiiy    geografik  
komplekslar  yaqqol  ko‘zga  tashlanadi. To‘qaylarda  o‘simliklarning  
3    turi:  daraxt,  buta  va    o‘t    osimliklar  o‘sadi.  Daraxtlardan,  asosan, 
turang‘il, tol  va  jiyda  eng  ko‘p. Na’matakzorlar  ko‘pincha,   G‘arbiy  
Tyanshan    tog‘lari,  Zarafshon,  Turkiston    tog‘lari    hamda    Janubiy  
Tojikistondagi    1500-2300  metr      balandliklarda    ko‘p    uchrashi  
mumkin. Chalacho‘lda  yirtqich  hayvonlardan   tulki, chiyabo‘ri, qum 
mushugi  va  boshqalar  yashaydi. Keng  bargli  o‘rmonlarda  jayron, 
ayiq, to‘ng‘iz, bo‘rsiq  yashaydi. Dasht  zonasiga  To‘rg‘ay  platosining  
shimoliy  qismi, Qozog‘iston  past  tog‘larining  shimoliy  va markaziy  
qismlari  kiradi. 
O‘rta  Osiyo  tabiiy  geografik  o‘lkasida  iqlim  ta’sirida  vujudga 
keladigan o‘ziga xos xususiyatlarga qarab ikkita tabiiy geografik kichik 
o‘lkani ajratish mumkin:   
1) Turon tabiiy geografik kichik o‘lkasi; 
2) Qozog‘iston tabiiy geografik kichik o‘lkasi. 
           Tabiiy geografik o‘lkalar  yanada maydaroq qismlarga – tabiiy 
geografik  rayonlar  guruhi  va  tabiiy  geografik  rayonlarga    ajratib 
o‘rganiladi. Tabiiy geografik o‘lkalarni kichikroq qismlarga ajratishda 
har bir hududning tabiiy xususiyatlari hisobga olinadi.