A L i s h e r n a V o I y n o m I d a g I s a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I
Download 39.02 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ogahiy ta ’rix ba ta mira о * Kard raqam madrasai xushbino
- Ogahiy — taijimon va tarixchi.
- MUHAMMAD RIZO OGAHIY TAVALLUDINING 190 YILLIGIGA BAG‘ISHLANGAN TANTANALAR ISHTIROKCHILARIGA! Muhtaram d o ‘stlar!
- Bu gulshan sayrin etsang, bosma gustahona tufroqni Ki, har gom ostida bir paykari ozoda madfundir.
- «Xalq sozi», 1999, 18 dekabr.
- R a h m o n q u l O R Z I B E K O V
- Nashr uchun mas‘ul: 0 ‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi direktori Qurbonmurod JUMAYEV Muharrir
- «AVTO-NASHR» sho‘ba korxonasi bosmaxonasida chop qilindi. 700005, Toshkent shahri, 8 -mart ko‘chasi, 57-uy.
Said M uham m adxon» (h.1268), «Ta’rixi madrasai M uham m ad Amin» (h.1268), «Ta’rixi m unora madrasa» (h.1271), «Ta’rixi binoi madrasai Rahmonberdibiy», «Ta’rixi madrasai Muso To'ra», «Ta’rixi binoi madrasai Rahimxon» (h. 1271) kabilardan iboratdir. C hunonchi M uham m ad Amin madrasasi haqidagi 10 misralik ta ’rix she’rda m adrasa m aqtovlaridan so'ng uning ta ’rixini abjad yo'li bilan Ogahiy ta ’rix ba ta 'mira о * Kard raqam madrasai xushbino tarzida ifodalaydi. Bu erda «xushbino» ta ’rixga doir so'z bo'lib, undan abjad orqali 1268 hijriy sana chiqadi. Ogahiyning e ’tiborini ko'proq m a’naviy-tarixiy yodgorlik b o iib qoladigan binolar, ilm- tahsil m askanlari, xayrli-savob ishlarga e ’tibor bergan nufuzli shaxslam ing ishlari qiziqtirgan, shoir shunday sanalarga ta ’rix she’rlar, qasidalar, masnaviylar bitgan. Ogahiy — taijimon va tarixchi. O 'zbek xalqi qadim zamonlardan qo'shni malakatlar xalqlari bilan iqtisodiy-madaniy aloqalarda bo'lib kelgan. Shunday aloqalar zanjirida taijim a adabiyotining ahamiyati katta b o id i. XIV asrdan o'zbek taijim a adabiyoti tarixi ning o'ziga xos yangi sahifalari ochildi. XIV asrda yashab, ijod etgan Sayfi Saroyi g o 'zal g 'az a llar yozish bilan birga, Shayx S a’diyning «Guliston» asarini «Gulistoni bit-turkiy» nom i bilan taijim a qildi. Taijima adabiyotining kuchayishida, ayniqsa, Qutbning xizmatlari tahsinga sazovordir. U ndan bizgacha etib kelgan «Xisrav va Shirin» dostoni ulug‘ ozarboyjon shoiri N izom iy Ganjaviy dostonining erkin taijimasi va ayni ch o g 'd a o'zbek epik poeziyasining Navoiy davrigacha bo'lgan yirik yodgorligidir. Shundan so'ng Nizom iy asarlarini o'zbek tiliga taijim a qilish traditsiyasi davom etdi va rivojlandi. XV asrda Haydar Xorazmiy «Maxzan ul-asror» asarini erkin taijim a qildi. Ogahiy esa, «Haft paykar» («Etti go'zal») dostonini nasriy yo'l bilan tarjima etdi. Ayniqsa, XVII—XIX asrlar o'zbek taijim a adabiyotida sermahsul bir davr b o id i. Said Husan Xorazmiy eron shoiri Z ohir Kirm oniyning «Vomiq va Uzro» dostoni, shahrisabzlik Xiromiy «Chor darvesh», «To'tinom a», Volixoja Vosifiyning «B adoe’ ul-vaqoe» asarining tarjim asini yaratdilar. Bu davrda o'zbek kitobxonlari forsiy tildan o'zbek tiliga taijima qilingan doston, badiiy nasr, tazkira, tarix-solnoma va boshqa turdagi asarlar bilan tanishdilar. XIX asr oxirlariga kelib toshkentlik shoir va olim Almaiy (1852—1891) m ashhur hind masallari ham da rivoyatlari to 'p la m i sanalm ish «K alila va D im na»ni, Sidqiy Xondayliqiy (Shavkat) arab ertaklari — «Ming bir kecha»ni o'zbek tiliga taijim a qildilar. Xorazmda Ogahiy, Bobojon Sanoiy, Komil Xorazmiy boshliq o'ziga xos taijima maktabi maydonga keldi. Juda ko'p tarixiy, diniy-falsafiy, axloqiy-didaktik va badiiy asarlaming tarjimalari yaratildi. Ogahiyning o'zi 19 badiiy va tarixiy asarni nasrda, nazm da, b a ’zan nasr va nazm aralash o'zbek tiliga taijim a etdi, bu sohada butun bir maktab yaratdi. Bular Nizom iyning «Haft paykar», Kaykovusning «Qobusnoma», hindistonlik adib M u h am m ad V o risn in g « Z u b d at u l-h ik o y a t» , X usayn V oiz K o sh ifiy n in g «Axloqi M uhsiniy», A b d u ra h m o n Jo m iy n in g « B ah o risto n » , «Y usuf va Z ulayxo», « S alo m o n va A bsol», Sa’diyning «Guliston», Hiloliyning «Shoh va Gado» kabi nodir asarlaridir. Ogahiy bu asarlar taijim asidan ko'zlagan maqsadini «Turkigo'y elim bahram and b o is in deb ixlos qalam ini avroqi uzra chektim» tarzida izohlagan. Bu asarlaming ko'plari o'zbek tiliga o'girilgan birinchi taijim alar edi. Ogahiy taijim alari tufayli o'zbek adabiyoti beqiyos darajada boyidi. Unga yangi mavzular, timsollar, janrlar, uslub va ohanglar kirib keldi. U xoh nazm da bo ‘lsin, xoh nasrda bo‘lsin taijimaga asos bo'lgan asarga ijodiy yondashishga, unga qisman bo'lsa ham, tarixiy davming, m a’naviy m uhitning ruhini singdirishga, uslub va til jihatidan kitobxonga m anzur etishga intildi. Ogahiy ayniqsa o'z asarlariining didaktik yo'nalishiga, komil insonni tarbiyalashdagi aham iyatiga e ’tib o r berdi. Sharqning mumtoz adib va shoirlarining asarlari taijimasiga ko'proq murojaat etganligi «Axloqi Muhsiniy», «Maxzan ul-asror», «Qobusnoma», «Guliston», «Bahoriston» kabi Sharq badiiy didaktikasining nodir asarlarini saralab olganligi shundan dalolat beradi. Shu bois, Ogahiyni o 'zb ek tarjim a adabiyotining asoschisi deb hisoblash mumkin. Hech qaysi millat adabiyotida lirik shoir va muarrix sifatida boy adabiy meros yaratishdan tashqari, shunchalar ko'p noyob asarlaming bir kishi tom onidan tarjima qilinishi hodisasi qariyb uchramaydi. Ogahiyning o 'ta mashaqqatli ijodiy m ehnatining bu jih a tla ri ta rjim a s h u n o s va ta sa v v u fsh u n o s o lim , p ro fe sso r Najmiddin Komilovning «Bu qadim san’at» monografiyasida ancha keng tahlil etilgan. Ogahiy taijimalari uning ham m azm un, ham badiiy jihatdan yuksak mavqega ega poetik asarlari kabi, milliy mafkuramizni qaror toptirish, yosh avlodni barkamollik, m a’naviy jihatdan go'zal insonlar qilib tarbiyalashda katta m a’rifiy-estetik ahamiyatga egadir. Ogahiy tarixlari. Ogahiyning tarixiy fakt va m a’lumotlarga boy tarixiy asarlari XIX asr Xiva xonligi davridagi voqea-hodisalarni o'rganishda qimmatbaho manbalardir. «Ta’viz ul-oshiqin» devoniga yozgan d e b o c h a d a O gahiy to g 'a s i S h e rm u h a m m a d M u n is tom onidan yozilib, uning bevaqt vafoti tufayli tugallanmay qolgan «Firdavs ul-iqbol» asarini davom ettirib, tugallaganligini, Xorazmda O llo q u lix o n (1 8 2 5 —1842) x u k m ro n lig i d a v ri v o q e a la rig a b ag 'ish lan g an «Riyoz ud-davla», R ahim quliga (1843—1846) «Zubdat ut-tavorix», M uham m ad A m inxon II (1846—1855), Sayid M uham m ad (1856—1865) ham da M uham m ad Rahim II Feruz davri voqealariga bag'ishlangan tarix asarlari bitishga musharraf bo'lganini so'zlaydi. Ogahiyning tarixiy asarlari Xorazmda qariyb 60 yil ichida sodir bo'lgan voqealarning tarixiy-badiiy solnomasidan iborat. Bu asarlarda shoir va taijim on Ogahiyning ijodkor, so‘z ustasi sifatidagi m ahorati o‘z izlarini qoldirgan. 1999 yil dekabr oyida, aw al aytganimizdek Ogahiy tavalludining 190 yilligi keng nishonlandi. U ning buyukligi, m a’naviyatimiz u ch u n qoldirgan o ‘lmas m erosi t o ‘laligicha nam oyon etildi. P re z id e n tim iz l.K a rim o v n in g O gahiy y u b iley i ta n ta n a la r i ishtirokchilariga y o ‘llagan tabrigida O gahiy adabiy va ilm iy merosining nihoyatda katta ahamiyati ko‘rsatib o ‘tildi. Shu tabrik m atnini aynan keltirish maqsadga muvofiqdir. MUHAMMAD RIZO OGAHIY TAVALLUDINING 190 YILLIGIGA BAG‘ISHLANGAN TANTANALAR ISHTIROKCHILARIGA! Muhtaram d o ‘stlar! Aziz vatandoshlarf T in c h lik va x o tirja m lik , o ‘zaro h u rm a t va h a m jih a tlik hukm ron b o 'lg an m ustaqil yurtim izda bugun yana bir tantana. O 'zbek m um toz adabiyotining zabardast nam oyandasi-betakror shoir, yirik tarjim o n , salohiyatli tarixnavis olim va yirik davlat arbobi M uham m ad Rizo Ogahiy tavallud topganiga 190 yil to'ldi. Qadim X orazm insoniyatning aqliy va m a’naviy taraqqiyotiga beqiyos hissa q o 'sh g an allom alar yurtidir. Bu q u tlug'zam inda bashariyatni ezgulikka chorlagan «Avesto»dek m uqaddas kitob y a ra tilg a n , o 'z d av rid ag i ja h o n ilm u fa n in in g m ark azi hisoblangan M a ’m u n akadem iyasi faoliyat ko'rsatgan. Ilm iy va badiiy tafakkuri q u d rati bilan dunyoning n e-n e ahli donishlarini hayratga solgan o 'n la b xorazm iylar xalqim izning buyuk iste’dodi va iqtidorini olam ga tanitganlar. Axir, b u n d an iftixor qilmay, g 'u ru rlan m ay b o 'lad im i? Bugungi bayram ham ayni shu iftixor va g'urum ing yana bir namoyishidir. Bu bayram faqat adabiyot shodiyonasigina emas, balki xalqimizning boy va qadimiy madaniyati, fani va san ’atiga bo'lgan azaliy ehtirom va e ’tibom ing uzviy davomi ham dir. Zero, ko'pqirrali iste’dod sohibi Ogahiy m illatim iz timsoli sanalmish ulug'Alisher N avoiy singari insonning m a’naviy kam oloti bilan bog'liq deyarli barcha sohalarda samarali ijod qildi. U ulkan she’riy devonni, o 'nlab yirik badiiy, tarixiy va falsafiy asarlar taijimasini, ko'plab ilm iy-tarixiy risolalarni biz — avlodlariga m eros qilib qoldirdi. Agar Ogahiyning bosh m iroblik ilm i va tadbirkorligi X orazm zam in in i suv bilan yashnatgan b o 'lsa, uning badiiy tafakkuri va ko'ngul ziyosi millatimiz qalbini so'nm as qadriyatlar bilan nurafshon etdi. Biz b u g u n d o n ish m a n d ajd o d la rim iz d an tin im siz saboq olishim iz n a q ad a r zarur. Shu jih a td a n O gahiyning m ana bu baytiga alohida e ’tibor berishingizni xohlardim : Bu gulshan sayrin etsang, bosma gustahona tufroqni Ki, har gom ostida bir paykari ozoda madfundir. Bu m isralard a n aq ad ar teran falsafiy h aqiqat aks etgan. D arhaqiqat, ona V atanim iz tuprog‘i m o “ tab ar ajdodlarim izning jism i jo n id a n yaralgandir. U ni e ’zozlash, him oya qilish, turli порок kim salar oyog‘i ostida toptatm aslik barcha avlodlam ing m uqaddas b u rch i, m uhtaram d o ‘stlar! Xalqning xalq, m illatning millat bo ‘lib shakllanishida tarixiy- m adaniy xotira, buyuk ajdodlar yodining ahamiyati beqiyosdir. H a r b ir v a ta n d o s h im iz q a lb id a s o 'n m a s g 'u r u r va iftix o r tuyg‘ularini uyg‘otuvchi m ana sh u n d ay bobo larim izd an biri m u ta fa k k ir ad ib O g ah iy n in g m u b o ra k t o ‘yi b a rc h a n g iz g a qutlug‘b o isin ! I. K arim ov «Xalq so'zi», 1999, 18 dekabr. 1. O gahiyshunoslik tarixini so'zlab bering. 2. M unis va Ogahiyning oilaviy-ijodiy yaqinligi haqida hikoya qiling. 3. «Ta’viz ul-oshiqin»dagi a n ’ana va yangiliklar. 4. N a v o iy va O g a h iy m a v z u in i k y e n g a y ti r u v c h i, chuqurlashtiruvchi adabiy dalillar keltiring va tahliliy fikrlar bildiring (daftarda). 5. O gahiy — ulkan tarixchi va tarjim on ekanligini dalillang. 6. P rezident I.K arim ovning Ogahiy 190 yilligiga y o ‘llagan tabrigi m ohiyatini tushuntirib bering. M u s ta q il m ashg 'ulo t uchun to p s h iriq la r 1. « T a ’v iz u l-o s h iq in » d a n o 'n t a g 'a z a l, ik k ita ta z m in m uxam m as ham da ruboiy, q it’a, tuyuq, chistonlardan n am una ko ‘chirib, alohida daftarga tahlilini yozing. 2. O gahiy tarixchi va X orazm tarjim a m aktabining ulkan yaratuvchisi ekanligini asoslang. 3. «Ogahiy va zamonamiz» m avzuida ijodiy referativ ish yozib, taqdim eting. Adabiyotlar 1. К а р и м о в И . И сти қ л о л ва м аъ н ави ят. - Т ., 1994. 2. К а р и м о в И . Б ар к ам о л авлод Ў зб еки сто н т а р а қ қ и ё - т и н и н г а со с и . - Т . 1997. 3. К а р и м о в И . Т ар и х и й хо ти р аси з - келаж ак йўқ. - Т ., 1997. 4. А бдуллаев В. Узбек адабиёти тарихи. Д арсли к, 2 китоб. —Т о ш к е н т , 1980.^ 5. З о ҳ и д о в В. Ў збек ад аб и ёти тари хид ан . - Т ., 1961. 6. Ў зб ек а д аб и ёти тарихи. 5 ж и л д л и к , 4 ж и л д , Т о ш к е н т, 1978. 7. М а ж и д и й Р. О гаҳий л и р и к а си . —Т ., 1963. 8. К о м и л о в Н . Бу қ ад и м сан ъат. —Т ., 1988. 9. В ал и х ўж аев Б. О гаҳ и й н и н г б ад и и й м аҳ о р ати га д о й р . А д аб и й м е р о с , 1990, 4 сон. 10. Ғ ан и х ў ж аев Ф . О гаҳий м ас н а в и й л а р и . А дабий м е р о с, 1984, 2 со н . 11. О р з и б е к о в Р. Ў збек ад аб и ёти д а с и р л и - с и н к р е т и к ж ан р л ар . - С ., 1992. 12. Ж ум ахўж а Н. Ф еруз - м адан и ят ва санъат ҳом ийси. - Т., 1995. 13. П и р и м қ у л о в А. О га ҳ и й н и н г и ш қ и й м а с н а в и й л а р и . «Ў збек т и л и в а адабиёти» ж у р н ал и , 1996, 6 с о н . ^ 14. П и р и м қ у л о в А. Т о п а р салтан ат н еч а и ш д и н кам о л ... «Ў збек т и л и в а адабиёти» ж у р н ал и , 1997, 6 с о н . 15. Ҳ ож иаҳм едов А Ш еъри й санъатлар ва мумтоз қоф и я. - Т ., 1998. 16. А т о қ л и ш о и р , тар и х н ав и с, та р ж и м о н . -Т ., 1999. 17. А б д у ғаф у р о в А. М уҳам м ад Р и зо О гаҳий. - Т ., 1999. 18. М уҳам м адризо Огаҳий. Т аъ виз ул—о ш и қ и н . Д евон. — Т ., 1960. 19. О гаҳий . А сарлар. 6 ж и л д л и к . Т ., 1971-1980. 20. М уҳам м ад Р и зо О гаҳий. И ш қ аҳ л и н и н г тумори. Т а н - л а н га н а сар л ар . - Т ., 1999. M U N D A R IJ A M u q a d d im a .........................................................................................3 XVII—Х У Ш I yarmi asrianda ijtimoiy va madaniy-adabiy h ay o t..... 5 T u rd i F arogiy (vaf. taxm . 1699-1700 y il)................................ 38 B o borahim M ash rab (1653 — 1711)...................................... 46 S o ‘fi O llo y o r ................................................................................... 68 X V III asr o ‘zbek a d a b iy o ti........................................................ 86 P ah lav o nq uli R a v n a q ................................................................... 92 S a y q a liy ............................................................................................. 96 M u h a m m a d n iy o z N is h o tiy .................................................... 106 H u v a y d o .......................................................................................... 114 N u rm u h a m m a d A n d a lib ........................................................... 127 X IX .asm in g b irin ch i y arm id a adabiy h a y o t .........................132 S h e rm u h a m m a d M u n is ............................................................. 134 M u h am m ad sh arif G u lx a n iy ....................................................151 A m ir iy ............................................................................................. 165 M a x m u r........................................................................................... 184 M ujrim O b i d ................................................................................. 191 U v ay siy .............................................................................................. 200 N o d ir a .............................................................................................. 213 Shavqiy K a tta q o ‘ig ‘o n iy ............................................................226 O g a h iy ............................................................................................. 235 O gahiyning kichik va sirli sh e’riy jan rlard ag i asarlari. O gahiy ta ijim o n va ta rix c h i.................................................................... 256 M u h a m m a d R iz o O g a h iy ta v a l l u d i n i n g 190 y illig ig a b a g 'ish la n g an ta n ta n a la r ish tiro k c h ila rig a !......................... 266 A d abiyotlar.................................................................................... 269 R a h m o n q u l O R Z I B E K O V O Z B E K A D A B I Y O T I T A R I X I X V I I - X I X ( I y a r m i) a s r la r 0 ‘ q u v q o ‘ l l a n m a Nashr uchun mas‘ul: 0 ‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi direktori Qurbonmurod JUMAYEV Muharrir: Mahmud SA’DIY Musavvir va texnik muharrir: Nodir ORTIQOV Mahfuza AMIJONOVA Terishga berildi 04.07.2006 y. Bosishga ruxsat etildi 20.07.2006 y. Qog‘oz formati 60x84 !/ 16. Ofset bosma usulida bosildi. Hajmi 17.0 bosma toboq. Nusxasi 3000. Buyurtma N° 38 0 ‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg^rmasi nashriyoti, 700000, Toshkent, J-Nehru ko‘chasi, 1 -uy. «AVTO-NASHR» sho‘ba korxonasi bosmaxonasida chop qilindi. 700005, Toshkent shahri, 8 -mart ko‘chasi, 57-uy. Download 39.02 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling