A. M. Karabayev Qurilishda metrologiya va standartlashtirish

Takrorlash uchun savollar: 
1. 
Yemirilmaydigan sinash usullari qanday turlarga bo’linadi? 
2. 
Siqilgan havodan foydalanish va vakuum usuli bilan sinash 
qanday amalga oshiriladi? 
3. 
Yemirilmaydigan mexanik sinov usullariga nimalar kiradi? 
4. 
Qattiqlikni Brinel bo’yicha aniqlash qanday olib boriladi? 
5. 
Kashkarov bolg’asining ishlash sxemasini chizib bering. 
6. 
Konstruksiyalarni akustik usulda sinash qanday olib boriladi? 
7. 
Materiallarni radiatsion usulda sinash deganda nima 
tushuniladi? 
8. 
Materiallarni magnit va elektromagnit usullarda sinashning 
ishlash prinsplari nimaga asoslangan? 
9. 
Naturaviy sinashlar nimalardan iborat? 
10. 
Sinov yo’li bilan ob’yektning qanday xususiyatlari aniqlanadi? 
11. 
Sinash ishlari vazifalariga ko’ra qanday turlarga bo’linadi? 
12. 
Inshoot konstruksiyasidagi kuchlanishlarni aniqlash nimalarga 
asoslangan? 
13. 
Beton sirtiga tushayotgan kuchlanishlarni kompensatsion usulda 
aniqlash qanday olib boriladi? 
14. 
Sinov natijalari bo’yicha konstruksiyalarning hisob sxemasini 
oydinlashtirish qanday olib boriladi? 
15. 
Konstruksiya elementlarini sinashning sharnirli tayanish sxemasini 
tushuntirib bering.
16. 
Sinov natijalarining qiymati qanday miqdorlarda bo’lishi mumkin? 
17. 
Ko’p oraliqli uzluksiz balka sinoviga doir sxemalarni tushuntirib 
bering.
10. Stropil fermalarni sinashda yuklarning qo’yilish tartibi qanday? 

---

148 
ILOVALAR 
1- ilova 
Qadimiy o’lchov birliklari 
№ 
Birlik nomlari 
SI tizimidagi qiymati 
Uzunlik birliklari 
1 
arpa doni = 6 ot yog’i 
3,472 mm = 3,472*10
-3
2 
barmoq = 6 arpa doni 
20,832 mm = 20,832*10
-3
3 
chaqirim = 1200 qadam =1200 yol kari =1800 
kari 
900 m = 0,9 km 
4 
shar = 4000 qadam 
3000 m = 3 km 
5 
qadam=1 yo’l kari= 1,5kari 
74,9952 mm = 0,75 m 
6 
hari = 6 tuxum 
499,968 mm = 0,5 m 
7 
qarich 
19-22,5 sm 
8 
quloch 
166-170 sm 
9 
yog’och (yig’och) = 12000 qadam 
9000 m = 9 km 
10 
Ot yoli 
0,5789 mm=0,5786*10-3 
11 
tosh= 8000 qadam 
6000 m = 6 km 
Massa birliklari 
12 
arpa doni 
0,04095 g 
13 
misqol = 100 arpa doni 
4,095 g 
14 
qadoq = 100 misqol 
409,5 g 
15 
pud = 4000 misqol 
16,38 kg 
16 
botmon = 10 pud 
163,80 kg 
17 
Qumli tosh = 250 misqol 
1,02375 kg 
18 
Oltin tosh = 500 misqol 
2,0475 kg 
19 
Kichkina botmon = 8 pud 
131,04 kg 
20 
Katta botmon = 16 pud 
262,08 kg 
Hajm birliklari 
21 
Ashir 
6 l 
22 
Birshola = 8,5 л 
8,5 l 
23 
Tomchi = 1 таноб = 3600 газ 
0,05 ml 

---

149 
24 
Payola 4 л 
0,4 l 
25 
Osham 
15-20 sm
3
26 
Sanoch-65 
30 l 
27 
Sarjin 
1 m
3
2-ilova 
Ko’paytirgichlarning old qo’shimchalari 
Ko’paytiruvchi 
Old qoshimcha 
Belgilanishi 
«1» dan katta ko’paytirgichlar 
10
18
Eksa 
E 
10
15
Peta 
P 
10
12
Tepa 
T 
10
9
Giga 
G 
10
6
Mega 
M 
10
3
Kilo 
k 
10
2
Gekta 
g 
10
1
Deka 
da 
«1» dan kichik ko’paytirgichlar 
10
-1
detsi 
d 
10
-2
santi 
s 
10
-3
milli 
m 
10
-6
mikro 
µ 
10
-9
nano 
n 
10
-12
piko 
p 
10
-15
femto 
f 
10
-18
atto 
a 

---

150 
3-ilova