A qodiriy nomidagi pedagogika va psixologiya fakulteti

Bolalarda DSP klassifikatsiyasi
Bosh miya strukturasi zararlanish sohasiga qarab bolalar nevrologiyasida DSPning 5 turi farqlanadi. Ular orasida eng keng tarqalgani spastik diplegiyadir. Bunday holat barcha DSPlarning 40-80 % ini tashkil etadi. 
Bosh miyaning harakat markazlari zararlanadi, natijada oyoqlarda parezlar kelib chiqadi. Bosh miyaning faqatgina bir yarimsharida zararlanish roʻy beradigan boʻlsa, harakat buzilishi tananing qarama qarshi tomonida yuzaga chiqadi.
Bolalar serebral falajining koʻpgina holatlarida poʻstloq osti markazlari buzilishi bilan bogʻliq giperkinetik shakli uchraydi. Kasallik klinikasida ixtiyorsiz harakatlar – giperkinezlar namoyon boʻladi va bunday holat bola hayajonlanganda, qoʻrqqanda yaqqol yuzaga chiqadi. 
Miyachaning zararlanishi natijasida atonik-astatik bolalar serebral falaji shakllanadi. Kasallik belgilari statika va koordinatsiya, mushaklar atoniyasi koʻrinishida namoyon boʻladi.
DSPning eng ogʻir koʻrinishi ikki tomonlama gemiplegiyadir. Bunda bosh miya yarimsharlarining ikki tomonlama zararlanishi roʻy beradi. Bolalar mushaklari rigidligi hisobiga nafaqat yurish, tik oyoqda turish hatto mustaqil ravishda boshlarini ham tutishga qiynaladilar.
Bola bir yoshgacha bo'lgan davrda jismoniy va psixik jixatdan tez usadi. Bu davrda bola kup jixatdan ojiz bo'lib, kattalarning doimiy va to'g'ri parvarish qilishiga muhtojdir. Bolaning to'g'ri kelgusida sog'lom bo'lishi va psixik jihatdan normal o'sishi uning bir yoshgacha bo'lgan davrda to'g'ri parvarish qilinishiga bog'liq bo'ladi. Yangi tug'ilgan bolaning jismoniy qiyofasi o'ziga xos bo'lib, kattalarning jismoniy qiyofasidan ancha farq qiladi. Yangi tug'ilgan bola gavdasining sondan bo'yingacha bo'lgan qismi juda uzun, oyoqlari kalta, boshi nisbatan katta, buyni qisqa bo'ladi. Katta yoshdagi kishining boshi gavdasining sakkizdan bir qismini, yangi tug'ilgan bolaning boshi esa gavdasining to'rtdan bir qismini tashkil etadi. Yangi tug'ilgan bolaning gavdasi yuqori qismi pastki qismiga qaraganda ancha uzun bo'ladi. Yangi tug'ilgan bolaning buyi urta hisobda 48-52 sm bo'ladi. Uning yuzi juda kichkina bo'ladi. Go'dak bir minutda 50-60 marta nafas olib, nafas chiqaradi. Ammo katta yoshdagi kishi esa bir minutda 16-14 marta nafas oladi. Yangi tug'ilgan bolaning nafas olish yo'li hali juda tor bo'ladi. Bundan go'dakning dastlabki kunlarda toza va sof xavoga ayniqsa muhtoj ekanligi ravshan ko'rinib turadi. 
Bir yoshgacha bolgan davrda bolaning jismoniy qiyofasida katta o'zgarishlar ruy beradi. Uning vazni va buyi sezilarli uzgaradi. Keyinroq borib, vaznining ortishi bir muncha sekinlashadi.va yoshi qanchalik ulg'aysa,vaznining ortishi shuncha sekinlashadi. Bola bir yoshgacha uning vazni taxminan 6 kg ga ortsa (bir yoshli bolada vazn taxminan 9 kg boladi), keyingi 2 y davomida yani bir yoshdan uch yoshgacha uning vazni 5 kg ga ortadi (3 yoshli bolaning vazni taxminan 14 kg boladi). Bola bir yoshga tulguncha uning gavda qismlarining nisbatida ham katta o'zgarishlar ruy beradi. Uning qo'l-oyoqlari, ayniqsa oyog'i tez usadi. Ko'krak qafasi uzayadi, ko'krak qafasining xajmi kengayadi,buyni uzayadi, boshi gavdasiga nisbatan kichikroq bolib qoladi. Bola bir yoshga to'lish oldidan uning jismoniy o'sishi atrof-tevarakdagi sharoitga ancha moslashib qoladi va tashqi muhitning noqolay tasiriga kamroq beriladigan bo'ladi. Malumki, bolaning psixikasi, xulq-atvori katta yoshdagi kishining psixikasidan ancha farq qiladi. Uning sababi shuki, bola psixikasining moddiy negizi bo'lgan nerv sistemasi o'ziga xos xususiyatga egadir.
Bolaning, ayniqsa, tug'ilganiga bir necha oygina bolgan bola nerv sistemasining qo'yi bolimlari katta yoshdagi kishilar nerv sistemasining qo'yi bolimlariga qaraganda beqiyos katta rol uynaydi. Nerv sistemasining qo'yi bolimlari ancha ilgari paydo boladi va tezroq yetiladi. Shartsiz reflekslar nerv sistemasining mana shu qismlari orqali vujudga keladi. Shu tufayli chaqaloqning dastlabki tamshanish, yutish, sulak chiqarish va shu kabi reflekslar qondiriladi. Bola tug ilganidanoq unda bir qator analizatorlar normal yaxshilab turadi. Bazan analizatori ana shular jumlasidandir. Yangi tug'ilgan bola badanining sezgirligi katta yoshdagi kishi badanining sezgirligidan kuchliroq boladi. Shu sababli yangi tug'ilgan bolaga badaniga qattiq botmaydigan kiyimlar kiydirish kerak. Tanasiga tegilsa bola turli xarakatlar bilan javob beradi. To'g'ri bu xarakatlarning ko'pchiligi tartibsiz tarzda, lekin juda muayyan shartsiz reflektor reaktsiyalar xam boladiki, bunday reaktsiyalar faqat yangi tug'ilgan bolalargina xos xarakterli reaktsiyalardir. Chaqaloqning labiga tegishingiz bilan unda darhol emish xarakatlari sodir boladi. Kaftiga qolingizni tegizsangiz u barmoqlarini yumib oladi. Chaqaloqni ko'tarsangiz xam u qoliga ushlab olgan barmoqlaringizni quyib yubormaydi. Robinzon refleksi deb ataluvchi bunday refleks bola bir necha xaftalik bolganida paydo boladi va u ikki oyga tolganidan keyin esa yo'q bo'lib ketadi.
Maktabgacha yoshi - bu bolaning atrofida dunyoni faol o'rganadigan davr. Maktabgacha yoshdagi bolalar o'zlarining psixologik rivojlanish xususiyatlariga ega. Yurish boshlaganida, bola juda ko'p kashfiyotlar qiladi, xonada, ko'chada, bolalar bog'chasida joylashgan narsalar bilan tanishadi. Turli narsalarni yig'ish, ularni o'rganish, mavzudan kelib chiqqan tovushlarni tinglash, bu ob'ektning qaysi fazilatlari va xususiyatlari borligini biladi. Ushbu davrda bolaning ingl. -figurativ va ingl. Effektiv fikrlash shakllari yaratilgan.
5-6 yoshligida bola, shimgich kabi, barcha ma'lumotlarni so'radi. Olimlar ushbu yoshlik davrida bolaning bu ma'lumotni esga olishini, bundan keyin u hayotda hech qachon eslamasligini isbotladi. Bola ufqlarini kengaytira oladigan har qanday narsaga qiziqish uyg'otadigan davrdir va bu uning atrofidagi dunyoni qo'llab-quvvatlaydi.
Maktabgacha yosh davridagi bolalar rivojlanishining turli jihatlarini har tomonlama o'rganish shuni ko'rsatdiki, maktabning birinchi sinflari bilan taqqoslaganda bolalar bog'chasining maktabga tayyorgarlik guruhlarida o'qiyotganda ular o'zlarini xotirjam, psixologik jihatdan erkin va o’ziga bo’lgan ishonchni his qilishadi. Va bu yerda gap faqat bolalar bog'chasining sharoyitlari bolaga yaxshi tanishligi va bu uning yangi ta'lim faoliyatiga moslashish jarayoni haqida emas. Va hattoki qator obyektiv sabablar tufayli ya’ni ko’plab maktablarning uzoqda joylashganligi, qo'shimcha sinflar va o'qituvchilar yetishmasligi sababli sinflarning optimal bandligini oshirib yuborilishi, xonalar yetarli emasligi va hokazolardir. Buning asosiy sababi shundaki, bolalar bog'chasining hayot ritmi, bolalarning kattalar bilan va bir-biri bilan muloqot uslubi maktabgacha yoshdagi bola psixikasining rivojlanish darajasiga ko'proq mos keladi. Beqarorlik, yangi sharoyit va munosabatlarga moslashishdagi qiyinchiliklar tufayli 6 yoshli bola to'g'ridan-to'g'ri hissiy aloqalar(emotsional munosabat)ga muhtoj bo'lib, rasmiylashtirilgan maktab sharoyitida bu ehtiyoj qondirilmaydi. Psixologlar va o'qituvchilar 6 yoshidan boshlab maktabda o'qishning ko'plab ijobiy va salbiy tomonlarini keltirib o’tishadi. Ushbu yoshda maktabga borishga bo'lgan eng jiddiy e'tirozlarni D. B. Elkonin ilgari surgan. Uning yozishicha, bolalar rivojlanishining keyingi, yuqori bosqichiga o'tish ichki qarama-qarshiliklarni namoyon qiladi. Agar bu qarama-qarshiliklar pishib yetilgunga qadar mukammal bo'lsa — ob'yektiv omillarni hisobga olmasdan subyektiv ravishda majburlansa — demak, bola shaxsi shakllanishi sezilarli darajada zarar ko'radi. Maktabgacha yoshdagi bolalikni bir yilga qisqartirish hozirgi degeneratsiya rivojlanish jarayonini buzishi va foyda keltirmasligi mumkin. D. B. Elkonin 6 yoshdan boshlab maktabda o'qishni tashkil etish o'rniga, bolalar bog'chalariga tayyorgarlik guruhlarini kengaytirish maqsadga muvofiq, deb hisoblaydi, chunki bolalarni maktabga tayyorlash qulayroq, negaki bolalar bog'chasidagi bolalar yaxshiroq, ular yanada to'liq, xilma-xil hayot tarzini kechirishadi va yanada quvnoq va sog'lom ko'rinishga ega bo’lishadi. D. B. Elkonin rahbarligida qiziqarli psixologik fenomen aniqlangan. Ma'lum bo'lishicha, maktabgacha yoshdagi bolalarda tartibga solingan aloqa sharoyitida bolalar bog'chasiga nisbatan tezroq belgilangan xatti-harakatlar qoidalariga bo'ysunish qobiliyati shakllanadi. Ammo shu bilan birga, ushbu qoidalarga rioya qilishdan qoniqish emas, balki ularni buzishdan qo'rqish hissi ustunlik qiladi.. Bolalarda bezovtalanish, sarosima, xavotir kuchayadi, hissiy qulaylik (emotsional comfort) darajasi pasayadi. Biroq, shu bilan birga, bunday muloqot uslubi 7 yoshli birinchi sinf o'quvchilarida xuddi shunday (bezovtalanish, sarosima, xavotir) ta'sirini keltirib chiqarmaydi. Yangi maktab hayotiga moslashishning dastlabki bosqichiga kelsak, shuni ta'kidlash joyizki, barcha maktabgacha yoshdagi bolalar moslashishga qiynaladilar. Ular nafaqat jismoniy, balki psixologik qiyinchiliklardir. Ba'zilarda sustkashlik, ko'z yoshlari paydo bo'ladi, uyqu va ishtaha buzilishi kuzatiladi, boshqalarida haddan tashqari qo'zg'alish kuchli bo’ladi, g'azablanadi va g'azablantiradi. Ularning barchasiga maktabdagi ortiqcha yuklamalardan toliqish sabab bo’ladi. Shuningdek, charchoq xatti-harakatlarning buzilishiga, injiqliklarga olib keladi. O’tgan asrlarlarda izlanishlar olib borgan Muxina, o'g'lining rivojlanishini kuzatgan, hamda oktyabr oyida jonli ta'sirchan reaktsiyani ta'kidlar ekan, u o’g’lining: «Men o'ynashni va yurishni xohlayman! Men uzoq vaqt davomida o'qidim, endi esa dangasa bo'lishni xohlayman. ” degan gaplarini yozib qoldirgan.
Maktabgacha yoshdagi yoshgacha rivojlanishining ijtimoiy rivojlanishi pedagogika muammolaridan biriga aylanadi. Ota-onalar va o'qituvchilar bolaning bu dunyoga kiradigan, baxtli, aqlli, mehribon va muvaffaqiyatli bo'lishini qilish kerak. Bu bola hayotidagi o'rnini topib, o'z hayoti potentsialini anglab etsa, bola dunyoda qanday moslashishga bog'liq.
Maktabgacha muhitga ega bo'lish, bola hayotning yoshi bilan bog'liq deb topiladi: bu ruxsat etilganlarning chegaralaridan chiqib ketishning muayyan usullarini o'rganadi, bu esa qiziqarli bo'lib, qiziqarli bo'ladi, biladi Dunyo, o'zlari va boshqalar mustaqillik ko'nikmalariga ega va o'zlarining ijtimoiy "i" ni ma'qullashadi.
Bundan tashqari, bola so'rilgan shahvoniylik - asosan boshqa bolalar tufayli.
Shu bilan birga, bolalarning hamjamiyati har bir bolaga "psixologik boshpana" ni, ya'ni kattalardagi salbiy ta'sirga qarshi kurashadi va madaniyat tajribasini amalga oshiradi, hayot tajribasini tashkil etadi, o'zini o'zi biladi, o'zini va boshqalarni biladi . Bolaga maktabga, o'quv mashg'ulotlari, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, jamiyatda ifoda etadigan muhim vazifalar va huquqlar doirasiga ega bo'lgan maktab o'quvchisining tasvirini hosil qiladi.
Shuning uchun kattalar maxsus pedagogik xushxabar, bolani hurmat qilish va asrab olishni talab qiladi, ijobiy muhit yaratadi. Ortiqcha ko'rsatmalar, yiring va ruhiy yordam "Ajoyib bolalikni o'ldirishi mumkin" ...