A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

Wj = Q ■
sin a = Q • t g a
= Q ■
i ■
10 \
bu y erd a: 
Q —
p o y e z d m assasi; / — k o 't a r il i s h n i n g m in g lik
soni.
4 .5-rasm . Q iyalikni hisoblash ch izm asi
P o y e z d n i n g m assasi qiyalik tikligiga b o g 'liq b o 'l i b , t e m i r -
y o 'l l a r n i l o y i h a l a s h d a q iy a lik n i i m k o n q a d a r k a m a y t i r i s h g a
h a r a k a t qilinadi.
T e m i r y o 'l lin iy a s in in g asosiy p a r a m e t r l a r i d a n biri u n i n g
y e ta k c h i qiyaligidir. Y etakchi qiyalik e n g k a tta , s u ru n k a li k o '-
tarilish b o 'l i b , u n in g q iy m a ti b o 'y i c h a m i n im a l hisobiy tezlik d a 
y a k k a to r tu v c h i k u c h b ila n h a r a k a t l a n u v c h i p o y e z d massasi 
h iso b la b to p ila d i va u n in g m e ’yori b elg ila n a d i. U s h b u y o 'ln in g
qiyalik d arajasiga va to p o g ra f ik s h a r o itla rig a q a r a b y angi va 
t u t a s h a d i g a n m a v ju d lin iy a la r u c h u n p o y e z d massasi te x n ik -
4 2

---

iq tiso d iy h is o b la r a so sid a u m u m la s h ti r i l i b (u n ifik a ts iy a q ilinib) 
m e ’yori b elg ila n a d i.
Y e ta k c h i qiyalik y angi t e z y u r a r lin iy a la rd a 0 ,0 0 2 , o ‘ta y u k ­
la n g a n lin iy a la rd a 0 ,0 0 9 , I darajali lin iy a la rd a 0 ,0 1 2 , II darajali 
lin iy a la rd a 0 ,0 1 5 , 111 darajali lin iy a la rd a 0 ,0 2 va IV darajali 
lin iy a la rd a 0 ,0 3 d a n k a tta boMmasligi kerak.
U z u n lig i p e r e g o n u z u n l i g i d a n k a m b o ‘l m a g a n , m a h a lliy
j o y n i n g qiyaligi y e ta k c h i q iy a lik d a n a n c h a k a tta b o 'l g a n m u r a k -
k ab t o p o g r a f ik s h a r o it l a r d a q o fcsh im ch a tortuvchi kuchli qiyalik 
q o 'l l a n i b , b u n d a y u c h a s tk a l a r n i h is o b iy m assali p o y e z d b ir
n e c h a l o k o m o ti v l a r n in g b irgalikdagi to rtis h i y o r d a m i d a o 't a d i .
Q o 's h m a to rtu v c h i k u ch li qiyalik q iy m a ti y e ta k c h i qiyalik q iy m a -
tiga b o g 'liq b o 'la d i. M a sa la n , a g a r yetak c h i qiyalik 0 ,015 b o 'lsa, 
ikki lo k o m o tiv bilan to rtish q o 's h m a qiyaligi 0 ,0 2 9 , u c h lo k o - 
m o tiv bilan to rtish qiyaligi e sa 0 ,0 4 d a n oshm asligi kerak.
B o 'y l a m a profil e l e m e n tl a r i n in g uzu n lig i k e la ja k d a m u o m a -
laga m o 'l j a l l a n g a n p o y e z d n in g y a r im u z u n lig id a n k a m b o 'l m a s -
ligi k e r a k . B o s h q a c h a a y t g a n d a , p o y e z d o s t i d a b i r v a q t d a
p r o f il n i n g sin ish n u q t a l a r i s o n i ik k i ta d a n o s h m a s lig i kerak . 
B o 'y l a m a p ro f iln in g y o n d o s h e le m e n tla r i o 'z a r o v ertikal tek is- 
likda t e m i r y o 'l lin iy a s in in g d arajasig a q a r a b 15 m i n g d a n 30 
m i n g m e t r g a c h a b o 'l g a n radiusli eg rila r b ila n b o g 'la n a d i.
B o ' y l a m a p r o f il q a b u l q i l i n g a n s h a r t l i b e l g i l a r b i l a n
n a m u n a v i y s h a k l d a r a s m iy la s h tirila d i. C h i z m a m a s s h ta b i va 
k o 'r s a t il a d i g a n m a ’l u m o t l a r b o 'y i c h a t o ‘Iiq va q isq artirilgan 
b o 'y l a m a p ro filla r fa rq la n a d i.