Абатбай дәЎлетов

10-
сүўрет. Даўыслы а, ы сеслериниң рентгенограмма ҳәм палатограммалары 
(ы-үзик сызық). 
Акустикалық жақтан [ә] сыяқлы биринши ҳәм екинши формантлардың 
аралығы өз ара жақын болыўы менен бирге (570-1000 гц ҳәм 1130-1390 гц) ҳәр 
бир форманттың төменги ҳәм жоқарғы шегарасы көбирек айырмашылыққа ийе 
(Ф8 диң төменги шегарасы 570 гц болса, жоқарғы шегарасы 1000 гц; Ф88 ниң
төменги шегарасы 1130 гц болса, жоқарғы шегарасы 1390 гц). Бул
 

---

49 
 
 
 
 
 
 
 
11-
сүўрет. Барлық даўыслы фонмалар қатнасқан сөзлердиң спектограммалары . 
жағдай оның ашық даўыслы фонема екени менен тиккелей байланыслы. Екин-
ши формантының жийлиги бойынша еринниң қатнасы ҳәм тилдиң жазық 
жағдайы жағынан өзи менен бирдей болған [ы] фонемасынан азғана 
айырмашылыққа ийе; ал тилдиң жазық жағдайы жағынан өзи менен бирдей 
болса да, еринниң қатнасы жағынан айырылып турғанлықтан еринлик [у] ҳәм 
[
о] фонемаларынан көбирек айырмашылыққа ийе (2-кестени ҳәм 11-сүўретти 
қараңыз). Биринши формантларының жийлиги бойынша езиўлик, тил арты бо-
лыўына қарамастан [ы] менен [а] үлкен айырмашылыққа ийе (570-1000 гц. ҳәм 
250-
660 гц). Себеби олар тилдиң тик жағдайы бойынша айрылып турады: [ы]- 
қысық, [а]-ашық фонемалар.
Даўыслылар 
F8 
F88 
е[е] 
И[и] 
ә[ә] 
ү[ү] 
ө[ө] 
ы[ы] 
а[а] 
у[у] 
о[о] 
260-580 
250-570 
500-970 
260-550 
320-500 
250-660 
570-1000 
270-560 
360-730 
1800-2090 
1640-1930 
1380-1840 
1300-1550 
1290-1510 
1160-1440 
1130-1390 
830-1090 
800-1110