Abdulla Qahhor “Dahshat” hikoyasining struktural tahlili

PROFI UNIVERSITETI BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI 113-GURUH TALABASI IMANOVA GULBAHORNING Boshlangʻich sinf oʻquvchiliarining adabiy taxlil koʻnikmalarini rivojlantirish metodi fanidan Abdulla Qahhor “Anor” hikoyasi mavzusida MUSTAQIL ISHI

O�z ijod mahsulini haqiqiy san�at darajasiga ko�tarish, qo�liga qalam olgan va ulug� cho�qqilar sari intilgan har bir yozuvchining maqsadidir. Bu maqsadga erishish esa adibdan yuksak mahoratni talab qiladi. Mahoratning muhim qirralaridan biri esa obraz yaratish san�atidir.
O�zbek hikoyachiligining cho�qqilaridan biri hisoblanadigan �Anor� hikoyasida, Abdulla Qahhorning obraz yaratish barasidagi yuksak mahorati yaqqol ko�zga tashlanadi. O�tmish voqealaridan habar beruvchu bu asarda boshqorong�i xotiniga ikki dona anor topib bera olmagan Turobjon va �birdan bir orzusi-anor� bo�lib qolgan ayol obrazlari san�atkorona yaratilgan.
Asarning boshlang�ich nuqtasida quyidagi holatni kuzatamiz: �Turobjon eshikdan hovliqib kirar ekan, qalami yaktagining yengi zulfinga ilinib tirsakkacha yirtildi... Jo�xori tuyayotgan xotini uning qo�lidagi tugunchani ko�rib, kelisopini kelining ustiga qo�ya chopdi... chala tuyilgan jo�xori yerga to�kildi�. Bir tomonda, Turobjonning �yangigina� yaktagi tirsakkacha yirtilganiga, ikkinchi tomonda, ayolining ne mashaqqatlar bilan tuyayotgan asosiy yemishi hisoblangan jo�xorining tokilganiga e�tibor bermaganligi ro�y beradigan hodisaning ular uchun juda muhim ekanligidan xabar beradi. Yozuvchi qahramonlardagi bu holatni o�quvchiga yana ham kuchliroq singdirish uchun personajlar nutqidan unumli foydalanadi.
-Akajon, degin!
-Akajon! Jo-on aka!..
-Nima berasan?
-Umrimning yarmini beraman!..

• Asardagi boshqorong�i ayol obrazi ham yuksak mahorat bilan tasvirlangan. Abdulla Qahhor hikoyani yozishidan bir-necha yillar oldin yon daftariga boshqorong�i ayol haqida shunday yozib qo�ygan: �Er xotiniga jannatning ta�rifini qiladi. Xotinning ko�ziga hovzikavsar va unda suzib yurgan baliqdan boshqa hech narsa ko�rinmaydi. Xotin baliqqa boshqorong�i�. Adibning bu qaydlari, Turobjon Mullajon qozi va uning bog�i haqida gapirayotgan payitidagi xotinning holatiga judayam o�xshaydi: �U Mullajon qozining bog�ini ko�rgan emas, ammo ta�rifini eshitgan... bog� emas anorzor�.
• Boshqorong�i xotinning holatini faqatgina boshqo�rong�i xotin tushinishi mumkinligi haqida yozuvchining o�zi aytib o�tgan. Lekin asarni o�qish davomida o�quvchi ham bu holatni tushuna boshlaydi. Muallif shunday yozadi: �Olamda uning suyangani eri, birdan bir orzusi-anor edi�. Ko�rib turganingizdak ayolning olamdagi bor budi eri va anor orzusi bo�lib qolgan. Bu tushunchalar torozining ikki pallasiga teng munosabatda qo�yilmoqda. Demakki, ayol boshiqorong�i bo�larkan, u o�zi istagan narsani olamdagi barcha narsalardan ustun qo�yishi mumkinligiga o�quvchi shubha qilmaydi.

Asar boshlanishidagi bir-ikki chizgi bilan adib kitobxonda er-u xotinning bir-biriga naqadar mehr-muhabbatli ekanliklariga shubha qoldirmaydi. Bunday kishilar kambag�alchilik, nochorlikning har qanday sinoviga birgalikda sabr qilishi, bir-birlarining ko�nglini avaylashlari aniq. Shunga ko�ra, xikoyada anor Turobjonning mehr-muhabbatini sinovdan o�tkazish uchun ayol o�ylab topgan shunchaki injiqlik emas, balki qahramonning ixtiyoridan tashqari tabiiy zarurat sifatida asoslanadi. Shu bilan birga, �Anor� hikoyasida bor yo�g�i ikkitagina inson obrazini mahorat bilan yaratish orqali maishiy hayotning bir parchasini jonlantirarkan, yozuvchi katta ijtimoiy umumlashmalar chiqarishga erishadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

• 1. B. Karimov – “Adaboyotshunoslik metodologiyasi”
• 2. M. Qo’shjonov – “Abdulla Qahhor mahorati”
• 3. www.ziyonet.uz