Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

NO^-₃ ionlari harakatchan, tuproqda yaxshi fiksiatsiya bo’lmaydi, tuproq suvlari bilan yengil yuvilib chuqur suv qatlamlariga o’tib ketadi. Bahor oylarida tuproq tarkibidagi nitratlar miqdori ortib ketadi, bu davrda nitrafikatsiyalovchi bakteriyalar faoliyatiga qulay sharoit vujudga kelgan bo’ladi. Tuproq eritmasi tarkibidagi azot NO^-₃ ni miqdori o’simlik nitralarni yutishi, mikrobiologik jarayonlarni va yuvilishi jarayonlarini tezligiga qarab kuchli o’zgarib turadi.
NH⁺₄ kationlari kam xarakatchan, manfiy zaryadlangan zarrachalarga yaxshi adsorbsiyalanadi, yog’ingarchilik davrlarida kam yuvilib ketadi, shuning uchun tuproq eritmasi takibida uning konsentratsiyasi NO^-₃ larga nisbatan yuqori bo’ladi. Qishloq ho’jalik ekinlarini o’stirish jarayonida mineral o’g’itlar berishga katta ahamiyat beriladi. Tabiiy sharoitlarda esa bu rolni maxsus mikroorganizmlar guruxi zimmasida bo’ladi. Bu esa yuqorda aytib o’tilganidek azotofiksatorlar, o’simlik va hayvon qoldiqlarini chirishi tufayli hosil bo’lgan organik azotni o’simlik o’zlashtirishi uchun qulay qilib minerallashtirib NH⁺₄ yoki NO^-₃ shakilga olib o’tish xususiyatiga ega bo’lgan tuproq bakteriyalari faoliyatidan xosil bo’lgan azot, tuproqdagi azotni asosiy qismiga to’g’ri keladi.
Tuproqdagi organik azotni NH⁺₄ kationiga aylanish jarayoniga ammoniyfikatsiya deyiladi. Bu jarayonni geterotrof mikroorganizlar amalga oshiradi.

Xulosa
Yerni unumdor qilish va o’simliklar o’sishini tezlashtirish uchun tuproqqa sepilgan har qanday modda o’g’itdir. O’g’itlar nima uchun kerak? Aslida ular hosildorlikni oshiradi va oriq tuproqni boyitadi.
Pishib yetilayotgan o’simliklar tuproqdagi ozuqa moddalarini so’rib oladi. Ular shu yo’l bilan tuproqning ozuqa elementlari zaxirasini kamaytiradi. Uni to’ldirish uchun dehqon ug’itlardan foydalanadi.
Qachondir yashagan tirik mavjudotlar va o’simliklar chirib, tabiiy ug’itga aylanadi. Ular sirasiga o’simliklar, yaproqlar chirindisi, hayvonlar suyagi va urug’lardan tayyorlangan un, shuningdek, go’ng kiradi. Kimyoviy o’g’itlar turli manbalardan olinadi.
Inson qadim zamonlardan beri o’g’itlardan foydalanib keladi. Masalan, xitoyliklar bundan ming yillar muqaddam hayvonlar va o’simliklarning chiqitlarini o’g’it sifatida ishlatishgan.
Miloddan oldingi II asrda rimliklar ekinlarni almashlab ekishgan, tuproqqa ohak qo’shishgan, no’xat va loviya ekayotib, yerni o’g’itlashgan. XVII asr davomida Yevropaning turli yerlarida go’ngdan o’g’it sifatida foydalanilgan, shaharlardagi chiqitlar dalalarga olib chiqilgan, yerni boyitish uchun yo’ng’ichqa ekilgan.
Benjamin Franklin 1748 yili Amerikada so’ndirilgan ohakning nimalarga qodir ekani-ni namoyish etdi. U Filadelfiya atrofidagi shosse bo’ylab katta harflar shaklida ohak qatlamini yerga surdirib chiqadi. Harflar «Bu yer ohaklangan» degan so’zlarni hosil qiladi.
Bir oz vaqt o’tgach, oq harflar yo’qolib ketadi, ammo maysalar unib chiqishi bilan yana yozuv paydo bo’ladi, chunki maydonning o’g’itlangan qismidagi maysalar boshqa joylardagiga nisbatan gurkirab, bo’liq o’sayotgan edi.