Abdulla qodiriy

1969-yili roman asosida rejissor Yo’ldoshib A’zamov tomonidan film suratga olingan.
“ Mehrobdab chayon” romani
O’zbek adabiyotining ikkinchi yirik romani ham Abdulla Qodiriy qalamiga mansub. “Mehrobdan chayon” romani 1928-yili fevralda yozib tugatilgan. 192- yilda Samarqand shahrida bosibib chiqqan.
Bu roman mavzuyi ham “O’tkan kunlar” mavzuyida manand “xon zamonlari” davridagi o’zboshimchaliklar tasvirlangan. Asarning nomi ham ramziy, chunki bunda adib ziyoli ulamolarni qahramon qilib tanlab sajdagohdan chiqqan, unga nomunosib muvofiq, qallob, tuban kimsalarga, e’tiborsiz, hasadguy kishilarga nishondir. Maktabdor Solih mahdumning yumoristik obrazi yozuvchining jiddiy yutug’I sifatida e’tirof etilgan. Ramanda Anvar va Ra’noning sevgi sarguzashtlari shoirona tarzda tarannum etilgan.
Go’zallik, halollik, olijanoblikka intiluvchi Ra’no xalq fe’l-atvoriga xos, ajoyib qiz, samimiy, toza niyatli, ma’nan soda va ochiq. U Anvarni yorqin sevgi ila beg’araz va sadoqat bilan yaxshi kurardi. Anvar-mardlik timsoli, adolatli, cheksiz vijon egasi.
“Mehrobdan chayon” asari asosida ham film suratga olingan.
Qodiriyning boshqa faoliyatlari

Adib qizg’in yozuvchilik faoliyati bilan birga tarjima bilan ham shug’illangan. U1928-yili tatar fizik olimi Abdulla Shunosiylik “Fizika” asarini, rus yozuvchisi Nikolay Gogolining “Uylanish”, Anton Chexovning “Olchazor” asarlarini o’zbek tiliga mahurat bilan tarjima qildi.1934-yilda Qozon shahrida nashr etilgan “To’la Ruscha-o’zbekcha lug’at ‘’ni tuzishda ishtirok etadi.
Shubxasiz, Abdulla Qodiriyning o’z asarlari ham bir qancha dunyo tillariga tarjima qilingan. Uning “o’tgan kunlar “romani 1928-yildayoq ozorboyjon tiliga, “Mehrobdan chayon”asari 1935-yilda tojik tiliga tarjima qilinadi. Abdulla Qodiriyning asarlari ko’plab Sharq va Yevropa mamlakatlarida e’tirof etiladi. Kitoblari hamon rus, qozoq, uyg’ur, nemis, tatar, arab, ingliz tillariga tarjima qilib kelinmoqda.
Abdulla Qodiriy 1937-yilning 31-dekabrida “xalq dushmani” sifatida hibsga olinadi. 1938-yilning 4-oktyabrda yozuvchi 9 oylik xo’rliklardan so’ng Cho’lpon, Fitrat kabi maslakdoshlari bilan birgalikda otib tashlanadi. Toshkentdagi Xo’ja Alambardor (Kamolon) qabristoniga dafn etiladi. Adib qamoqqa olingandan so’ng, uning asarlari “zararli” deb topiladi. O’tda yoqiladi, kutibxonalardan yo’qotiladi, o’qish taqiqlanadi. Kimning qo’lida “O’tkan kunlar” romanini kurib qolsa darhol qamashadi. 1957-yilda Abdulla Qodiriy rasman oqlandi. Ammo unung otib tashlanganigi haqidagi ma’lumot (o’limidan so’ng oqlanganligi haqidagi ma’lumot kabi ) uzoq yillar mobaynida sir saqlanadi. Abdulla Qodiriyning Habibullo, Adiba, Anisa, Nazifa, Ma’sud ismli farzandlari bo’lgan. Abdulla Qodiriyga qo’yilgan ‘xalq dushmani” tuhmatidan so’ng, uning to’ng’ich o’g’li Habibullo Qodiryga 1945-yil 25 kuni “xalq dushmanining o’g’li “ aybi qo’yiladi. Uzoq qiynoq va so’roqlardan so’ng uni Sibirga surgun qilishadi. 1953- yil Stalin vafotidan so’ng, Habibullo qodiriy ozod qilinadi, biroq 2 yilQozog’istonning Qarag’anda viloyatida qolib ketadi, chunki Toshkentga qaytishga ruxsat berilmaydi. 1955-yil Qodiriyning o’gli 37 yoshida nihoyat Toshkentga qatadi. Habibullo Qodiriy otasini otgan askar bilan suhbatlashadi. Askar xotirlashicha, Qodiriy so’ngi iltijo sifatida askarning tunika idishidagi suvni so’raydi. Askar rozi buladi. Qodiriy suvni ichmaydi, o’sha birkaft suv bilan tahorot oladi va ikki rakat nafl nomozini o’qib kiyin uni otaverish mumkinligini aytadi. Askar so’zlab berishicha, Qodiriy o’limdan qo’rqmagan, kiprik ham qoqmagan. Bu hotira adibning “Men haqiqat yo’lida hech qanday jazodan, qiynoqdan qo’rqmayman, agar agar otmoqchi bo’lsalar ko’kragimni kerib turama” degan so’zlari isbotlaydi.
1991-yilda Abdulla Qodiriyga “Mustaqillik” ordeni, Alisher Navoiy nomidagi Davlat mukofoti berilgan. Shuningdek, Abdulla Qodiriy nomidagi Davlat mukofoti ta’sis etilgan. Toshkent Davlat madaniyat institutiga, madaniyat va istirohat bog’lariga, davlat muassasalari hamda metro bakatiga Abdulla Qodiriy nomi berilgan. Qodiriy nomi oqlandi. Haqiqat qaror topdi. “Ishchi-dehqonlar yozg’on asarlarimni suyunib o’qiydilar va meni yozuvchilar qatoriga kirg’izdilar va mani hamon o’qirlar va unutmaslar…” -Abdulla Qodiriy