Abituriyentlar

ABITURIYENTLAR UCHUN MA’LUMOTNOMA

UNLILAR TASNIFI
old qator orqa qator
i u yuqori tor
e o‘ o‘rta keng
a o quyi keng

A	Old qator, quyi keng, lablanmagan
E	Old qator, o`rta keng, lablanmagan
I	Old qator, yuqori tor, lablanmagan
O	Orqa qator, quyi keng, lablangan
U	Orqa qator, yuqori tor, lablangan
O‘	Orqa qator, o`rta keng, lablangan

UNLILAR TASNIFI
U, O‘, O unlilarini talaffuz qilganingizda lab oldinga qarab cho‘chchayadi
A, E, I unli tovushlarini talaffuz qilganingizda lab o‘z holicha qoladi.
A unlisini talaffuz etganingizda og‘iz katta ochiladi. Til gorizontal holda pastki jag‘ ustida yotadi.
I, U unlilarini talaffuz etganingizda og‘iz ozgina ochiladi, tilning o‘rtasi esa yuqori tanglayga qarab ko‘tariladi.

1. 
   lablangan unlilar (u, o‘ );
   
2. 
   lablanmagan unlilar (e, a, i ).
   

Bu jihatdan o unlisi oraliq holatda qoladi.
Og‘izning ochilish darajasi belgisiga ko‘ra esa uch darajaga bo‘linadi:

1. 
   tor unlilar (til o‘rtasining tanglayga tomon yuqori ko‘tarilishi natijasida hosil bo‘ladi. Shuning uchun yuqori ko‘tarilish yoki yuqori tor ham deyiladi): u, i;
   
2. 
   o‘rta tor yoki o‘rta keng unlilar: e, o‘ ;
   

d) keng unlilar (quyi ko‘tarilish yoki quyi tor): a, o.

KENG UNLILAR	e, o‘, a, o
QISQA UNLILAR	a, i, e
CHO‘ZIQ UNLILAR	u, o‘, o

UNDOSHLAR TASNIFI
Hosil bo`lish o`rniga ko`ra

1.	LAB UNDOSHLARI	1.	Lab-lab	b, m, p
2.		2.	Lab-tish	v, f
3.	TIL UNDOSHLARI	1.	Til oldi	d, j, l, n, r, s, t, z, sh, ch
4.		2.	Til o`rta	y
5.		3.	Til orqa	g, k, ng
6.		4.	Chuqur til orqa	q, g`, x
7.	BO‘G‘IZ UNDOSHI	h

Hosil bo`lish usuliga ko`ra

1.	PORTLOVCHILAR	b, d, g, k, p, q, t, m, n, ng, j
2.	SIRG‘ALUVCHILAR	f, h, s, v, h, y, z, g`, sh, l, r	j (ж)
3.	QORISHIQLAR	ch

Tovush paychalarining ishtirokiga ko`ra (Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko`ra)

JARANGLI

b

d

g

j

j (ж)

v

z

g‘

y

l

m

n

r

ng

-

-

JARANGSIZ

p

t

k

ch

sh

f

s

x

-

-

-

-

-

-

q

h

Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko`ra

SONORLAR (OVOZDORLAR)	m, n, l, r, y	1.	Burun tovushlari	m, n, ng
		2.	Yon tovush	l
		3.	Titroq tovush	r
SHOVQINLILAR	Sonorlar (m, n, ng, l, r) dan boshqa barcha undoshlar

Tarkibiga ko`ra

SOF UNDOSHLAR	“ch” dan boshqa barcha undoshlar
QORISHIQ UNDOSHLAR	ch

Unli tovushlarning hosil bo`lishida muhim ahamiyatga ega nutq a`zolari	1.	Ovoz paychalari
	2.	Til
	3.	Lab
Undosh tovushlarning hosil bo`lishida muhim ahamiyatga ega nutq a`zolari	1.	Bo`g`iz bo`shlig`i
	2.	Og`iz bo`shlig`i
	3.	Til

Nutq tovushlarining fiziologik tomonida	hosil bo‘lish o‘rni	ANIQLANADI
	hosil bo‘lish usuli
Nutq tovushlarining akustik tomonida	jarangli-jarangsizligi
	sof yoki qorishiqligi

Tuzuvchi: Rustamjon O‘RINOV