Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al-Beruniy hayot va ijodi Berdiqulov Samandar 48 22-guruh

]
- Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al-Beruniy hayot va ijodi
- Berdiqulov Samandar 48 22-guruh.
Annotatsiya:Ushbu maqola da bobokalonimiz, olim, o'rta asrning buyuk daholaridan biri bo'lgan ajdodimiz Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al-Beruniyning bosib o'tgan hayot yo'li va buyuk ma'naviy, madaniy merosi haqida fikrlar bayon etilgan.
O'rta asrning buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al - Beruniy 973-yil 4-sentabrda Xorazimning qadimgi poytaxti Kat shahrida tug'ildi. Al-Beruniy nomi forscha "birun" ("chet" degan ma'noni anglatadi) so'zidan olingan. Al-Beruniy hayotning 25 yilligi Xorazimda o'tkazdi, u yerda islom, fiqh, ilohiyot, grammatika, riyoziyot, falakiyot, tibiiyot, va falsafa, fizika va boshqa ilmlar bilan ham shug'illangan. Beruniy ona tili bo'lgan xorzmiy tilidan tashqariga fors, arab yunon, ibroniy va surboniy tillarini bilgan va 50 yoshda sanskrit tilini o'rgangan. Iroqiylarning oxirgi vakili Abu Nasr Mansur ibn Iroq Berunyning ustoz edi. Al-Beruniy falakiyot, riyoziyot, geodeziya, jug'rofiya va minerologiya va tabiiy fanlarni yaxshi bilgan, shuningdek, tarixchi, xronolog va tilshunos sifatida ham ajralib turgan. U o'zining "Geodeziya" asarida 990-yol Kat shahrining geografik kengligini aniqlaganini yozadi. U Ray shahrida mashhur olim - matematika va astronom al-Xo'jandiy, tabib va faylasuf ar-Roziylar bilan tashnishdi. Beruniy Ray shaharda o'zining "Al-Faxriy" rosolasini yozadi. Ray shahri(hozirgi Tehron shahar yaqiniga) to'g'ri keladi. 997-yil Beruniy Katga qaytadi. 998-yil Beruniy Jurjonga keldi. U Jurjonga 1004-yilgacha yashadi. O'zining o'n beshga yaqin asarlarini shu yerda yozadi. Jumladan, olimning "Qadimgi xalqlardannqolgan Yodgorliklar" asari 1000-yil atrofida shu yerda yozilgan. 1004-yil Beruniy Xorazimda qaytadi. 1017-yil yozda thrkiy podsho Mahmud G'aznaviyning buyrug'iga ko'ra Beruniy ars sifatida G'aznaga olib ketildi. U yerda og'ir sharoitda yashadi. U1019-yil dan keyin Ilmiy ish biln shug'illanish sharoitiga ega bo'ldim. 1022-1024-yillara Mahmud Hindiston ga qilgan yurishida Beruniyni o'zi bilan olib ketdi. U Panjobdagi Nandna qal'asi yonida yer shari medianani bir garadusning uzinligini o'lchadi va u 110,895 km ekanini aniqladi. U umrining ko'p qismini hozirgi Afg'onistonning janubiy-sharqiy qismi dagi o'sha payitda G'aznaviylar davlatni poytaxti G'azna shahrida o'tkazdi. Berunyning "Munajjimlik san'atidan boshlang'ich tushunchalar" asari ham 1029-yil G'aznada yozilgan. Hindiston yarimoroliga qilganda, Hindistonda amalda bo'lgan hinduiylik dinini o'rganib chiqandan so'ng 1030-yilda Tarix al-Hind"Hindiston tarixi) nomli hind madaniyati haqida risola yozadi. Turli xalqlarning urf-odatlari va e'tiqotlari.,uning Ilmiy ob'ektivligi 11-asr boshlarida Hindistonni ajoyib tasvirlagani uchun unga al-Ustad ("Ustoz") unvonini berdi. 1029-yil Mahmud G'aznaviy vafot etdi va uning o'rniga o'g'li Mas'ud taxtga chiqdi. Mas'ud Beruniy ga ko'p iltifotlar ko'rsatdi. Shu sababi, Beruniy o' zining shoh asarini Mas'udga bag'ishlab "Qonuni Mas'udiy" deb atadi. Bu asar astronomiyaga oid bo'lsa ham Beruniy matematika oid, ya'ni trigonometrik va sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlari shu asarda bayon etilgan. Beruniy matematikaga va boshqa sohalriga qo'shgan hissasini yozib qoldirgan 100 dan ortiq asarlarida ham ko'rish mumkin. Ularning eng yiriklari-"Hindiston", "Yodgorliklar", "Qonunias'udiy", "Geodeziya", "Minerologiya", va "Astronomiya". Qoganlarin quydagicha taqsimlash mumkin:matematika doirlari-22 ta;astronomik asboblar haqida - 10 ta;astrologiklari - 21 ta;turli fanlar(fizika, minerologiya, adabiyot , tarix va boshqalar) - 38 ta;turli tillardan tarjima asarlari-21 ta. Berunyning bu asarlarida atiga 30 ga yaqin bizni g hozirgi kunga ha yetib kelgan. Beruniy 1048-yil 13-dekabr kuni G'azna shahrida vafot etadi.
O'rta Osiyoning buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al-Beruniy astronomiya, fizika, matematika, geodeziya, geologiya, minerologiya, tarix kabi fanlarga oid ko'p kitoblar yozgan va bu kitoblarning ayrimlarini biz hozirgi kunda o'qib o'rganyapmiz. Berunyning o'z va

Talaba, [24.09.2022 10:54]

tani O'zbekistonda ham uning ijodiga katta e'tibor berib kelinmoqda. Toshkentda unga bag'ishlangan qator xalqaro ilmiy konferensiyalar otkazildi. Institutlar, ko'chalarga uning nomi berilgan. Fan sohasida Beruniy nomiga davlat mukofoti ta'sis etilgan. Biz yoshlar shunday buyuk allomalarimiz borligidan faxirlanamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
"Ma'naviyat yulduzlari" (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashiryoti, Toshkent 1999)kitobidan olindi.