Абу таълим ва дидактик қарашлари райҳона беруний (973-1048)

ПЕДАГОГИК ҚАРАШЛАР
КОМЕНИЯЛИК ЖОН АМОС (1592-1670)
Ян Амос Коменский замонавий
педагогиканинг отаси. 1654 йилда Амстердамда нашр етилган Буюк дидактика
биринчи илмий
ва педагогик китоблардан биридир. Бу, гўё
, педагогик ғояларнинг бирлашувининг бир тури
.
вақт.
Йилда
унинг
томонидан тузилган
сенсуалистик хабарлар
таълим дастурлари
тамойиллари.
Коменский
предмет ва ҳодисаларни ҳиссий жиҳатдан киритиш орқали боланинг онгини бойитишга чақиради
дунёни идрок етиш. Рисолада
педагогик жараён қонуниятлари ҳақидаги билимларни педагогик амалиёт хизматига қўйиш зарурлиги ғояси мавжуд
.
Коменийнинг қарашлари ўрта асрларнинг догмаларига зид еди.
У ҳар бир инсонда табиатнинг мукаммал яратилишини кўрди,
инсоннинг барча имкониятларини ривожлантириш ҳуқуқини ҳимоя қилди.
Коменский таълимда табиий мувофиқлик тамойилини изчил асослаб берган биринчи ўқитувчи
еди.
Таълимдаги табиий мувофиқлик Чех олими учун
одамларнинг табиий тенглигини тан олишни англатарди. Коменский педагогикасининг асосий ғояси
пансофизм, яъни цивилизация томонидан олинган барча билимларни умумлаштиришдир.
ушбу умумлаштирилган билимларни мактаб орқали
ўз она тилида, ижтимоий,ирқий
ва диний мансублигидан қатъи назар,барча одамларга ўргатиш. Унинг "микрокосм" одами бор.
У ўқувчининг тушунчаси, иродаси ва фаоллигини
педагогик жараённинг асосий таркибий қисмлари сифатида белгилаб берди. Жан Амос
Комениус(1592-1670) - инсоният тарихидаги енг буюк ақллардан
бири, Уйғониш даврининг биринчи катталикдаги юлдузи,
илм-фан, маданият, санъат даҳолари сони бўйича тенгсиз
(Dante, Leonardo да Винчи. Rafael, Лютер, Декарт,Сервантес,
Кампанелла, Галилей. Коперник, Rembrandt, Kepler, Rubens, Харви,
Шекспир ва бошқалар), илмий педагогика яратувчиси. Асосий иш
Буюк дидактика (1632) бўлиб, унда барча қонун ва қоидалар мавжуд

213
таълим ва тарбия инсон табиатидан келиб чиқади-шунинг

учун табиий мувофиқлик принципи
1
, Н. Константинов "Тарих" да ёзади
педагогика".
Айнан ўша кунларда мавжуд бўлган раҳм-шафқат ҳисси уни ушбу Титаник ишни бажаришга ундади
. Католик мутаассибларининг таъқибидан азоб чекиб
(Европада ўттиз йиллик уруш авж олди,
1618-1648), улардан
бу диний ёнғиннинг у ёки бу бурчагида яшириниб, Коменский шунчаки
Европа мактаби еканлигига еътибор беролмади. ўша вақт ўша чексиз нарсадан ҳам даҳшатли еди уруш
. Еҳтимол, у биринчи ва охирги marta
бу манзарани тасвирлаш учун сўзлари етарли емаслигини ҳис қилган.
Шунинг учун, еҳтимол,у бошқа гувоҳнинг
гувоҳлигига, Росток университетининг"енг билимдон илоҳиёт доктори ва профессори"
Еилгард Любиннинг (1565-1621) еслатмаларига мурожаат қилган,
у бу сўзларни топган ва аллақачон уларни ифода етган:" учишни ўргатиш усули
менга айнан бир хил кўринади гўё кимдир ўз
иши ва саъй-ҳаракатлари учун пул тўлагандек
, менга ўқитувчилар ўз ўқувчиларига дарс беришлари ва улар
фақат ақл бовар қилмайдиган куч билан, даҳшатли тажриба билан ўрганишлари учун атайлаб ўқитиш тизимини ихтиро қилишни буюрдилар.
нафрат, чексиз қийинчиликлар билан ва бундан ташқари,
жуда узоқ вақтдан бошқача емас. Ҳар сафар
бу ҳақда ўйлаб, ўйлаб кўрганимда, чалкаш юрагим титрайди ва даҳшат
қалбимнинг тубига кириб боради...* Буларнинг барчаси ҳақида ўйлар еканман, мен
бир неча бор ғояга ва
буларнинг барчаси мактабга қандайдир ёвуз ва
ҳасадгўй даҳо, инсоният душмани томонидан киритилган деган қатъий ишончга келганимни тан оламан " (қаранг: Коменский
Я. A.
Танланган.
Пед.оп.
- М.:
1955. - п.
224-225).
Бу еди

агар бизнинг қаҳрамонимиз каби одам

бундай вазиятда болаларни ҳимоя қилишга қарор қилмаса, ғайритабиий бўлар еди.
Мактабни фаришталар руҳлари учун дўзахга айлантиришнинг асосий сабабига еришиш ва ўзи яратган мактабни
намуна сифатида таклиф
қилмаслик. Аммо у нафақат уни лойиҳалаштирди, балки унинг директори ва
она тили (Чех), Худонинг Қонуни, лотин
Тили ва бошқа фанларни ўргатгани учун уни синчковлик билан синаб кўрди. Умумевропа
1
Константинов Н. ва бошқ. История педагогики [Педагогика тарихи], Москва: Просвешчение Публ., 1990, п. 196.
214
Коменский ҳаёти давомида тан олинган. Аммо тўлиқ дастурда
"Буюк дидактика" нинг енг узоқни кўра оладиган "назарий янгилиги ва амалий
аҳамияти" Англия томонидан қадрланди. Охирида, унинг Жасур бу
вақтда еди, unstoppable филибустерс
кенг ва беҳисоб бой хориждаги ҳудудларни устидан олиб
қилинди, Amerika, шу жумладан,, ва уларнинг ривожланиши учун,мустамлака, улар
маъмурлари яхши ўргатилган кадрлар зарур, миссионерлар,
фермерлар, қурувчилар, sheriffs, милиционерлар, денгиз ва ҳарбий кадрлар.
армия қўмондонлари, денгизчилар, аскарлар ва, албатта, мактаб
ўқитувчилари, ҳатто қадимги римликлар ҳам ўзларининг барча
ҳарбий ютуқларини мустаҳкамладилар.
Ва кейин улар Коменскийни ҳам қадрлашди, еҳтимол инглиз
провинсиялари немис, француз ва бошқалардан кўра яхшироқ
Римнинг буюк маданиятини ўзлаштиргани учун (ҳеч бўлмаганда қадимги Рим
инсоният тарихидаги биринчи ҳуқуқий давлатга айланганини ва
ҳокимиятни ажратиш ҳақида ўйлаганини унутманг), Раббий Худо Англияни
танлади. саноат инқилобининг беғубор концепцияси ва тез орада
денгизларнинг даҳшатли хонимининг шон-шарафига у
"дунёнинг Мисс устахонаси"деган ҳалол унвонни қўшди.
Комениус (1638 йилда) буюк
дидактиканинг Чехия асл нусхасидан ўша пайтдаги академик дунёда одатда қабул қилинган лотин тилига таржимасини
тугатгандан сўнг, Англия парламенти (
Бекон Веруламскийнинг ўзи таклифига биноан) фойдасига хайр-еҳсон
қилмасдан Protestant "Чех биродарлар жамоаси" (Коменский

у деярли барча фанларни ўргатган) ва дарҳол (1640) уни

Лондонга "ўзининг ажойиб режаларини амалга ошириш" ва
инглиз олимларини илм-фанга ўргатиш учун таклиф қилди.
Лондонда Коменский бир йил ишлади, гарчи уни
Швеция қироли қатъият билан ўз мамлакатига янада
қулай шартларда таклиф қилган бўлса ҳам. Коменский охир-оқибат бу таклифни
ҳам қабул қилади, лекин у Англияда енг муҳим нарсани қилди. Унинг инглиз
"курсантлари" жуда меҳнацевар ва ақлли
талабалар еди. Улар янги, ажойиб
самарали таълим фанини а-плус билан ўзлаштирдилар ва уни нафақат уйда амалга
оширдилар, балки бутун дунё бўйлаб сон-саноқсиз кемаларида ташишди.
215
1642 йилда инглиз кўчманчилари
Америкадаги Массачусец кўрфази соҳилларига қўнди. У ерда улар ўзларининг биринчи
аҳоли пунктига асос солишди ва (1644 йилда)
ажойиб педагогик меъморнинг" standart лойиҳаси "бўйича биринчи Amerika мактабини қуришди,
бу
янги дунё бўйлаб" Буюк дидактика " нинг зафарли юришининг бошланишини белгилади.