Abulqosimov h. P., Muminov n. G

shakllari
84
. 
Korxona va fuqarolarning faoliyatini qonuniyligidan kelib 
chiqib, soliqlarni aylanib o‘tish usullarini ikki guruhga ajratish 
84
Mualliflar tomonidan tuzilgan. 
Soliqlardan bo‘yin tovlashning asosiy 
shakllari 
Soliq 
imtiyozlarini 
olish 
maqsadida 
sun’iy bitimlar 
tuzish 
Soliq 
stavkalarini 
pasaytirish 
uchun biznes 
tuzilmalari 
shakllarini 
o‘zgartirish 
Soliq 
stavkalarini 
pasaytirishni 
taklif 
qiladigan 
mamlakatlard
a 

---

mumkin: qonuniy va noqonuniy. Qonuniy faoliyatga soliq 
to‘lovlaridan rasmiy ozod bo‘lish strategiyasi kiradi. Noqonuniy 
faoliyatga – noqonuniy faoliyat va qonuniy faoliyatni yashirish kiradi. 
Soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash turli sxemalarga ega spetsifik 
modellarni tuzishni taqazo etadi. Ular uchta asosiy strategiyaga 
tayanadi (6.2.2-rasm )
85
. 
6.2.2-rasm. Soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash strategiyalari 
Ikkinchi strategiya – soliq to‘lovlaridan ozod etish – uchta turli 
sxema bo‘yicha oshiriladi. Soliq solishning imtiyozli tartiblaridan 
foydalanish yoki soliq to‘lovlaridan ozod bo‘lishni (offshor zonalarda 
ro‘yxatdan o‘tgan korxonalar), yoki rasmiy imtiyozlarni taqdim 
etilishini (masalan, nogironlar band bo‘lgan korxonalar) nazarda 
tutadi. 
85
Qarang: Радаев В. Деформализация правил и уход от налогов в российской 
хозяйственной деятельности // Вопросы экономики. 2001. № 6. С. 70-72. 
SOLIQLAR 
TO‘LAShDAN BO‘YIN 
TOVLASh 
Noqonuniy faoliyat 
Noqonuniy faoliyatni 
yashirish 
Soliqlardan ozod 
bo‘lish 
Korrupsion 
kelishuvlar 
Institutsional 
fiksiyalar 
Almashtirish 
o‘yinlari 
Imtiyozlar
Siyosiy 
bahslar 
To‘lamaslik 
Soxta 
operatsiyalar 
Noekvivalent 
ayirboshlash 
Oldindan 
rejalashtirgan 
sanksiyalar 

---

Soliq imtiyozlaridan foydalanish soliqlar to‘lashdan bo‘yin 
tovlashning oddiy sxemalarini yaratish imkoniyatini beradi. Hukumat 
vakili bilan siyosiy bahslar orqali ham soliq majburiyatlarining bir 
qismi yoki barchasidan ozod bo‘lish mumkin. Bunda soliq imtiyozlari 
taqdim etilishini so‘rashda muhim argument bo‘lib korxonaning 
butun mamlakat yoki muayyan hudud uchun alohida ahamiyatga 
egaligi, ya’ni mahsulotning strategik ahamiyati, bandlikni ta’minlash, 
ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish keltiriladi (qarang: 6.2.3-rasm).