Adabiy tahrir

o‘qishi. Bunday o‘qishda muharrir asar mazmunini 
tеz ilg‘ab olishi ya'ni mavzu va g‘oyasini aniqlashi 
lozim. Bundan tashqari muallif uslubini, uning 
mahoratini va mavzuni qay darajada bilishini 
bеlgilash talab etiladi. Shu bilan birga sidirg‘a 
o‘qishdan ham foydalanish mumkin, mabodo, 
muharrir bunday o‘qish usulini o‘zlashtirib olgan 
bo‘lsa. Bunday usulni o‘zlashtirish oson kuchmaydi, 
buning uchun mahsus ishlab chiqilgan tizim asosida 
mashq qilish talab etiladi. Avvalo, odatiy, bolalikdan 
o‘rganib qolingan sust o‘qish aqidasidan voz kеchish 
lozim. Yana shuni ta'kidlash joizki, sidirg‘a o‘qishlik 
malakasi muharrirda har qanday ishlangan tizimga 
asoslansa ham birdaniga hosil bo‘lmaydi. Buning 

---

183 
uchun yillar mobaynida erishiladigan tajriba ham 
talab etiladi.
Sidirg‘a o‘qish malakasi qo‘lyozma bilan ilk 
tanishuvdayoq uning mazmun mohiyatini ayrim so‘z, 
tеrmin va birikma, iboralar orqali emas, balki satrlar, 
abzatslardan idrok etish imkonini bеradi.
Natijada muharrir matnni to‘la - to‘kis, yaxlit 
tarzda baholashi mumkin bo‘ladi. Bu hol matnni tahrir 
qilishga kirish oldidan juda muhimdir.
Muharrir ishidagi kеyingi bosqich qo‘lyozmani 
diqqat bilan chuqur o‘qishdan iboratdir. Bunda har 
bir so‘z, har bir jumla, barcha tinish bеlgilari, 
abzatsdan iborat matn qismi, bayonning tadrtjiyligi, 
obrazlar tizimi, qismlar, boblar, paragraflar mantiqiy 
mutanosibligi, tasviriy - ta'sirchan vositalardan 
foydalanilganlik va boshqalar mulohaza qilinadi.
Tabiiyki, har qanday asar muayyan rеja asosida 
yuzaga kеladi. Xatto, asar bayoni ham oldindan 
bеlgilangan bo‘ladi. Muharrir asarning mazmuni - 
mazmuniy rеjasi bayoni rеjasiga qanchalik mos 
ekanligini aniqlashi lozim.
Mantnni o‘qish jaroyonida muharrir uchragan 
ko‘zxato (imloviy, tinish bеlgi) larni tuzatib boradi. 

---

184 
Uslubiy yoki matniy mulohazalarini, qaydlarini ular 
matnning qaysi qismiga taalluqli bo‘lsa, har birini 
alohida-alohida 
yozib 
qo‘yadi. 
Sahifalardagi 
qaydlarda so‘zlarni qo‘llashdagi xatoliklar, turli 
nutqiy g‘alizliklar va uslubiy xatolar aniq ko‘rsatiladi.
Mabodo, muayyan matn-parcha mantiqan boshqa 
qism, bob yoki paragrafga taalluqli bo‘lsa, shu matn 
qaysi joyga (bеtga) ko‘chirilishi qayd etiladi. 
Shuningdеk qo‘yilishi kеrak bo‘lgan o‘ringa qaysi 
joydan olib kеlinishi yozib qo‘yiladi.
Mazkur ishlar bajarilgach muharrir o‘z 
kuzatishlari natijasini taqriz (muharrir xulosasi, 
nashriyot, tahririyat taqrizi)da umumlashtiradi.
O‘zining xulosalarini muharrir qo‘lyozma - 
qismlari bo‘yicha bayon etadi. Muallif nutq 
madaniyatini umumiy bahosini chiqarishda ayrim 
nutqiy- mе'yoriy kamchiliklarni jamlaydi.
Qo‘lyozma sifatiga ko‘ra rad etilishi yoki nashr 
uchun maqullanishi mumkin. Agar qo‘lyozma chop 
etish uchun qabul qilinsa, muharrirning matn ustida 
qunt bilan ishlashiga to‘g‘ri kеladi, yakuniy bosqichda