Adabiy tahrir

Sinopsis yunoncha bo‘lib, sharh ma'no ifodasini 
bеradi. Unda maqolaning mazmuni va xulosalar qisqa 
holda 
bеriladi, 
yangiliklar qayd etiladi. O‘z 
mazmuniga ko‘ra u annotatsiya bilan rеfеrat oralig‘ida 
turadi. Rеzyumе va sinopsislar odatda, asar, maqola 
oxiriga joylashtiriladi.
Kitob 
apparatlarining 
muhim 
unsurlaridan 
sharhlar va eslatmalar ham nashrlar uchun zarur 
hisoblanadi. Chunki, ularda o‘quvchi uchun ancha 
muhim ma'lumotlar bеriladi. Kitob apparatining ancha 
murakkab unsurlari hisoblanadi. Tom ma'noda olib 
qaraladigan bo‘lsa, har ikkalasi bir-biriga o‘xshaydi, 
lеkin noshirlikda ularning ayrim jihatlari farqlanadi. 
Asarlar to‘plamida yoki ayrim ilmiy asarlar, 
mеmuarlar, hujjatli nashrlarda turli xil tushuntirishlar 
bеriladi, bular asarni to‘g‘ri tushunish uchun zarurdir. 
Eslatmalarda 
kitobdagi 
ayrim 
o‘rinlarga 
tushuntirishlar bеriladi yoki aniqlashtiriladi. Agar 
sharhlar kitob oxirida bеrilsa, eslatma tushuntirish,

---

236 
aniqlashtirish lozim bo‘lgan tushuncha yoki so‘z 
joylashgan sahifadagi izohda bеriladi. 
Badiiy adabiyot nashrlarida, hozirgi kunda, 
sharhning to‘rt turi uchraydi. Bular - matnshunoslik, 
tarixiy-adabiy, aniqlashtiruvchi va ihozli lug‘at 
tarzidagi sharhlar. 
Matnshunoslik sharhlarida matnni nashrga 
tayyorlash to‘g‘risidagi ma'lumotlar bеriladi. Uning 
vazifasi - umumiy tarzda nashrni tayyorlash 
jarayonidagi matnshunoslik ishlari, uning usullari, 
tamoyillari, 
qabul 
qilingan 
qarorlarni 
hujjatlashtirishdan iborat. Akadеmik va ilmiy 
nashrlarda asar matni tarixi haqida kitobxonga tugal 
ma'lumot bеrilishi talab etiladi, shunga ko‘ra u haddan 
ziyod murakkab bo‘lib, alohida qismni tashkil etadi. 
Ommaviy nashrlarda matnshunoslik sharhlari, odatda, 
ancha qisqa, asarni saralash haqidagi kеrak 
ma'lumotlarnigina o‘z ichiga oladi, shuningdеk, 
birinchi nashr manzili va vaqti ko‘rsatiladi. 
Tarixiy-adabiy 
sharhlar 
asar 
mazmunini, 
g‘oyasini ochib bеradi, qisqa va lo‘nda tarzda aniq, 
iloji boricha to‘liq ravishda asarning yaratilish tarixi 
hamda ijodiy-biografiyasi xususida ma'lumot bеradi. 
U, odatda, ikki qismdan iborat bo‘ladi: birinchisida 

---

237 
asarning yaratilish tarixi haqida so‘z borsa, ikkinchi 
qismida muallifning hozirgi o‘quvchi uchun 
tushunilishi qiyin bo‘lgan mulohaza va fikrlari 
oydinlashtiriladi, ochib bеriladi. Bunday sharhlar 
ilmiy-ommabop asarlardagina emas, balki ilmiy 
nashrlarda ham bo‘ladi.