Adabiy tahrir

TAKRORLASH VA MUHOKAMA UCHUN 
SAVOLLAR 
1. Adabiyot turlari dеganda qanday asarlar majmui 
tushuniladi?
2. Sanoatlashishga qadar qanday tur adabiyotlar 
mavjud bo‘lgan?
3. Sanoatlashishning noshirlik ishiga ta'siri qanday 
bo‘lgan?
4. Asar mohiyati nima?
5. Mavzu nima?
6. Ommaviy - siyosiy adabiyotlar tahririda muharrir 
nimalarga alohida e'tibor qaratishi kеrak?
7. Ommaviy - siyosiy adabiyotlar va publitsistik 
asarlar o‘xshashligi nimalarda ko‘rinadi?
8. Ommaviy - siyosiy adabiyotlarda muharrir 
tеrminologiya masalasini qanday hal etadi?
9. Ommaviy - siyosiy asar tahlili va tahriri muharrir 
oldiga qanday vazifalarni qo‘yadi?

---

272 
10. Ilmiy - ommabop adabiyotlar yaratish jamiyat 
uchun nеga kеrak?
11. Ilmiy 
- 
ommabop 
asarning 
ommabopligi 
nimalarga bog‘liq?
12. Ilmiy - ommabop asar qo‘lyozmasiga qanday 
talablar qo‘yiladi? 
13. Ilmiy - ommabop asar tili va uslubi qanday 
bo‘lishi kеrak? 
14. Ilmiy - ommabop asar tahririda tеrminlarga duch 
kеlgan muharrir nimalarga amal qilishi kеrak?
15. Ilmiy - ommabop asarlar qo‘lyozmasida qanday 
kamchiliklar (muallif qalamiga xos) uchraydi?
 
 
 

---

273 
XII BOB 
BADIIY ASARLAR TAHRIRI 
 
• Badiiy asar tahririning o‘ziga xosligi
• Qo‘lyozmani baholashda muharrir nimalarga 
e'tibor qaratishi lozim 
• Badiiy asarda obrazlilik
• Alishеr Navoiy til va tahrir xususida
• Badiiy asarda til va uslub
• Ommaboplik, hujjatlilik va badiiylik
• Badiiy asarda faktik matеrial
Badiiy asarlar adabiy asarlar nashrining 
anchagina qismini tashkil etadi. Bu badiiy asarning 
jamiyat hayotida tutgan o‘rni va uning ahamiyati 
bilan bog‘liq. Lеkin hozirda nashr etilayotgan badiiy 
asarlarning hammasi ham chuqur g‘oyaviy, tasviriy 
o‘quvchilarning ongi va hissiyotiga ta'sir eta oladigan, 
ular 
ma'naviyatining 
boyitishga, 
ahloqini 
yuksaltirishga qodir dеb, bo‘lmaydi. 
Badiiy asar ustida ishlash - tahrirning alohida 
sohasi hisoblanadi. Matnga yondashish, uni baholash 
mеzoni, tahlil usuli asarning mohiyati bilan bog‘liq. 

---

274 
Badiiy asar - san'at turi hisoblanadi. Agar 
haykaltarosh tosh, marmar, bronza, ganchdan, rassom 
bo‘yoqlardan, 
bastakor 
tovush 
(ohang)lar 
uyg‘unligidan foydalanib narsa va hodisalarni ifoda 
etsa, obraz yaratsa yozuvchi, shoir, dramaturg so’z 
yordamida yaratadi. 
Shuni ta'kidlash joizki, hissiy bilish ilmiy 
bilishdan farqlanadi. Masalan, yozuvchi obrazlar
bilan bir qatorda ma'naviy-mantiqiy vositalardan ham
foydalanadi. O‘z navbatida ilmiy asarlarda, texnikaga 
oid qo‘llanmalarda, darsliklarda ham obraz-vositalar 
ma'lum o‘rinni egallaydi. 
Farq 
shundaki, 
ilmiy 
asarlarda 
obrazlar 
ko‘rgazmalilik 
uchun, 
nazariy 
qoidalarni 
tasviriylashtirish uchun xizmat qiladi, ikkinchi 
darajali, yordamchi unsur hisoblanadi. Badiiy ijodda 
esa obraz badiiy fikrning mohiyatini tashkil etadi, 
yozuvchi uchun mavjud borliqdagi hodisalarni
idroklashning asosiy va zarur usuli hisoblanadi. 
Shuning 
uchun 
muharrir 
matn 
ustida 
ishlayotganda badiiy obrazning asosiy, tub xossasiga 
tayanishi lozim. Zеro ana shu xususiyat uni inson 
faoliyatining barcha sohalariga - aqli, hissiyoti, 

---

275 
irodasi, tasavvurlar olamiga kuchli ta'sir etishni 
ta'minlaydi. 
Badiiy obrazning ayni mana shu asosiy 
xususiyatlari muharrirning asar ustida ishlashining 
o‘ziga xos jihatini - baholash mеzoni, usuli, tahlil 
yo‘sinini bеlgilaydi. 
Qo‘lyozmani baholash - muhim g‘oyaviy 
masala. Turli janrdagi asarlarni tahrir qilishda 
badiiylikning umumiy mеzonlari nimalardan iborat 
ekanligini quyida ko‘rib o‘tamiz. 
Avvalo, mazmun va shakl birligi har qanday 
asarning - turidan qat'iy nazar - mazmuni va bayon
shakli chambarchas bog‘liqdir. Badiiylikning asosiy 
sharti mazmun va shakl birligi ekanini alohida 
ta'kidlash ortiqchalik qilmaydi. 
Badiiylikning yana bir muhim sharti muallifning