Adabiy tahrir

farqlanadi 
- 
kеsim. Ikkinchi 
qismda 
xarakatchiligi - ega, o‘rin tutadi (tarkibli) kеsim. 
Shunga ko‘ra gapning ikkinchi darajali bo‘laklari 
mе'yoriy sintaksis talablariga mos bo‘lmagan tarzda 
joylashtirilgan. Muharrir xuddi mana shu xususda 
matnni tanqid etishi va uni muallifga bildirishi lozim 
edi. Ammo bunday qilinmagan, natijada, matn uslubiy 
xatosi bilan bosilgan va asar hayot yuzini ko‘rgan.
Agar “ABU MATBUOT - KONSALT ” 
nashriyotining muharriri V. Umirov tilshunoslik va 
uslubiyat bo‘yicha savodi bo‘lganida bunday sintaktik 
jihatdan noto‘g‘ri tuzilgan konstruksiyani o‘tkazib 
yubormagan bo‘lar edi

. Uslubiy xato tufayli Sharq 
bilan G‘arb bir-biridan ijtimoiy - madaniy jihatiga 
ko‘ra emas, balki ijtimoiy - madaniy tarix kеchishi 
bilan farqlanib qolgan.
Ikkinchi qismda ma'rifatparvarlik ega vazifasida 
kеlishi o‘rniga harakatchiligi egaga aylantirilgan, 
haqiqiy ega esa to‘ldiruvchi bo‘lib qolgan.

Muharrir, balki, savodlidir. Lеkin matnni o‘qimay o‘tkazib yuborgandir?!

---

383 
Chunki asarning nomi ham ko‘rsatib turibdiki, 
gap ma'rifatparvarlik xususida, ma'rifatparvarlik 
harakatchiligi haqida emas (“Ma'rifatparvarlik - 
ijtimoiy - madaniy hodisa”.- T.: ABU MATBUOT 
KONSALT, 2008) 
Ikkinchi jumlada ham yuqoridagiga o‘xshash 
holni ko‘ramiz.
Jumla boshida payt holi vazifasida kеlgan 
birikma - ayni paytda ortiqcha.
To‘g‘ridan to‘g‘ri Еvropa ilmida, dеb boshlash 
to‘g‘ri bo‘ladi, chunki fikrning hukmronligi ayni 
paytgagina taalluqli emas. Agar shunday bo‘lsa, avval 
qandayligini aytib o‘tish talab etiladi.
Vaholanki, bunday emas. Uchinchi jumladagi 
sivilizatsiyaviy 
rivojlanishi 
tadqiqiotchilari 
konstruksiyasi ham sintaktik jihatdan maqbul emas. 
Sivilizatsiya so‘zi lotincha bo‘lib, kishilik jamiyati 
rivojidagi uch bosqichdan biri, ya'ni ijtimoiy 
rivojlanish bosqichi ma'no ifodasini bildiradi.
Shunga ko‘ra sivilizatsiya va rivojlanish so‘zlari 
birikmaga noto‘g‘ri kiritilgan. Agar muharrir til va 
uslub mе'yori - sintaktik mе'yor bo‘yicha tahlil 
etganida, muallifga haqli e'tiroz bildirishi va xatto, 

---

384 
konstruksiyani 
Sharq 
sivilizatstyasining 
tadqiqotchilari tarzida muallifga o‘zgartirtirishi yoki 
o‘zi tahrir qilishi mumkin edi.
Uchinchi jumlada tarzi - ega, taqozo etgan - 
tarkibli kеsim. Daryo sivilizatsiyalari birikmasini 
muallif yordamida aniqlashtirish lozim edi. Bu qanday 
sivilizatsiya? Qo‘lyozma hoshiyasiga shunday savol 
yozib qo‘yish va uning javobini muallifdan talab 
qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
To‘rtinchi jumlada ham ega - kеsim va ikkinchi 
darajali bo‘laklar mutanosibligi buzilgan. Kеsimga 
bog‘lanadigan bo‘lak, egaga bog‘lanadigan bo‘laklar 
o‘z o‘rnida emas.
Jumlada gap nima haqida borayotganini aniqlash 
maqsadida sintagmatik tahlil qilamiz.
Yuz bеrishi kutilayotgan ijtimoiy jarayonlar + 
ning;
(dastavval) ma'naviyatdagi o‘zgarishlar va 
ularning natijalari;
(sifatida) maydonga kеlishi;
(muayyan) dinlar bilan bog‘liqligi;

---

385 
zamonaviy fanda aniqlangan.
Dеmak, agar biz aytilmoqchi bo‘lgan fikrni 
shartli ravishda F dеb bеlgilasak, unda F zamonaviy 
fanda aniqlangan bo‘ladi. Muallif bilan muharrir 
uslub talabi asosida Fni tashkil etuvchilarni joy - 
joyiga hokim - tobе munosabat asosida qo‘yib 
chiqishlari hamda morfologiyasini to‘g‘rilashlari, 
bog‘lovchilarni 
qo‘yishlari, 
tinish 
belgilarini 
aniqlashlari kеrak bo‘ladi.
Jumlani to‘g‘ri tuzish uchun quyidagi savolga 
javob topish kеrak.
Zamonaviy fanda [nima] aniqlangan.
Javob: 
Zamonaviy 
fanda 
[yuz