Adabiyotiga oʻtib qolgan asarlarga ajratish mumkin

Dissertatasiya mavzusining dolzarbliligi va zarurat JKitoblar yoshlarni yetuk va barkamol inson sifatida tarbiyalashda asosiy omillardan biri

sanaladi. Har bir davlat, jamiyat o’z kelajagini qurishda bolalar tarbiyasida, ilm egallashida,

qiziqqan sohasiga yo’naltirishda, uning kelajagini yaratishda alohida islohot va qonunlarida

mustahkamlab qo’yadi. Bolalar va oʻsmirlar uchun yaratilgan badiiy, ilmiy, ilmiyommabop va

publitsistik asarlar majmui bolalar adabiyoti sanaladi. Bularning asosiy qismini badiiy asarlar

tashkil etadi. Jahon xalqlari, shu jumladan oʻzbek xalqi bolalar adabiyotiga tezaytish, topishmoq,

oʻyin qoʻshiqlari, rivoyat, afsona, ertak, matal, masal va doston singari aksariyat qismi bolalarga

moʻljallab yaratilgan ogʻzaki ijod namunalari kiradi. Bolalar adabiyotini bevosita bolalarga

moʻljallab yaratilgan va aslida bolalarga moʻljallanmagan boʻlsada, keyinchalik bolalar

adabiyotiga oʻtib qolgan asarlarga ajratish mumkin.

Bolalar adabiyotining oʻziga xos xususiyati — bolalar adabiyoti oʻzgaruvchan hodimiyatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy￾huquqiy va ma’naviy o‘zgarishlar ta’lim tizimi oldiga ham yangicha talab va vazifalar qo‘ydi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»dagi yosh avlodni hartomonlama yetuk va barkamol qilib tarbiyalash vazifasi, ayniqsa, ona tili vaadabiyot o‘qituvchilari zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. MamlakatimizPrezidenti Sh. Mirziyoyev “Hukumatning, tegishli vazirlik va idoralar hamdabutun ta'lim tizimining, hurmatli domlalarimiz va professor-o‘qituvchilarningeng muhim vazifasi – yosh avlodga puxta ta'lim berish, ularni jismoniy vama'naviy yetuk insonlar etib tarbiyalashdan iboratdir. Farzandlarimiz uchunzamonaviy ish joylari yaratish, ularning hayotda munosib o‘rin egallashinita'minlashga qaratilgan ishlarimizni yangi bosqichga ko‘tarishni davrning
o‘zi taqozo etmoqda”1deya ta’kidlashlari ham bejiz emas. Biz ko’p hollarda o‘quvchini daryo o‘rtasida turib, suv izlayotgan shaxsgao‘xshatamiz.Mamlakatimizda yoshlar ta’lim va tarbiyasiga nihoyatda kattaahamiyat berilmoqda. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”giQonunida ta’lim O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyoti sohasidaustuvor deb e’lon qilindi. Yurtimizda xalqimizning ko‘p asrlik ezgu orzulariro‘yobga chiqayotgan bugungi kunda madaniy va ma’rifiy sohada amalgaoshirilishi zarur bo‘lgan dolzarb vazifalardan biri —¬“Yoshlar bilan ishlash masalalari alohida e’tiborni talab qiladi. Biz mamlakatimizning istiqboli yosh avlodimiz qanday tarbiya topishiga,qanday ma’naviy fazilatlar egasi bo‘lishiga, qanday oliymaqsadlarga xizmat qilishiga bog‘liq ekanligini hamisha yodda tutishimiz

1 Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. –

kerak”

2

. Binobarin, “Mustaqil fikr yuritadigan,to‘g‘ri va halol,jasur avlodni

tarbiyalash davrimizning dolzarb muammolaridandir. Ha, bunday yoshlar

kamolotida, albatta, badiiy adabiyot, xususan, bolalar adabiyoti katta rol

o‘ynaydi. Chunki kichkintoylar alla, qo‘shiq, maqol, masal, topishmoq, tez

aytish, ertak eshitib, o‘qib kamol topadilar. Bu janrlar vositasida ularning

qalblari nurga to‘ladi, hayotga intilish, qiziqish hislari jo‘sh uradi. Ma’naviy

tomondan ham yuksala boradilar. Xususan, kitobxonlikka mehr uyg‘otish,

bolalarni tarbiyalash davlat ahamiyatiga ega bo‘lgan jarayondir. Shuning

uchun ham respublikamizda ushbu jarayonga katta ahamiyat berilmoqda.

Ayniqsa bolalarga atalmish vaqtli matbuot, bolalar kitobi, kitobxonlikka

mehr uyg‘otish orqali o‘tkazish, ta’lim – tarbiya berishda alohida o‘rinni

egallaydi. Adabiyot fanining asosiy vazifasi o‘quvchilarga faqat bilim

berishgina emas, balki tarbiyalashdan ham iborat. Bolalar adabiyotini

o‘qitishda didaktikaning roli xususida fikr yuritish mazkur ishimiz

mavzusining dolzarbligini belgilaydi.

Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Ma’lumki, bolalarga bag‘ishlangan

asarlar mazmun jihatidan ham bir necha turkumlarga ajratiladi va bunday

toifalashda tasvir uslubi asosiy o‘rin tutadi. Zero, bolalarga mo‘ljallangan

asarlarning bir qismida ijodkorlar katta hayot tajribasiga ega bo‘lgan

yoshi ulug‘ kishi sifatida o‘z qarashlarini yosh bolaning tasavvur va

qarashlari bilan uyg‘unlashtirib ifodalasalar,yana bir qismida bevosita

bolalar nomidan hikoyalash uslubi ustuvor. O‘tgan asrning 70-80- yillaridan

boshlangan o‘zbek bolalar adabiyotidagi mutlaqo yangi evrilishlar ko‘plab

olim va tadqiqotchilar e’tiborini tortgan.Bunday she’rlarning badiiy ko‘lami

ham tadqiq etildi. Jumladan, R.Barakayev

3

, M.Jumaboyev

4

singari

olimlarning tadqiqotlarida mazkur jihatlar atroflicha yoritilgan.

2

Karimov I. A.Barkamol avlod orzusi.– T.: Sharq NMIU, 1999.

3

Barakayev R. Jonajonim she’riyat. – Toshkent: Cho‘lpon.1997.

4

Jumaboyev M. O‘zbek va jahon bolalar adabiyoti. – T.: O‘qituvchi, 1993.Tadqiqotning maqsadi. O‘zbek bolalar adabiyotini o‘qitishning

rivojlanish tendensiyalarini tahlil qilish va bu orqali o‘zbek kichkintoylariga

taqdim etilayotgan badiiyat namunalarining tarbiyaviy tizimini o‘rganish.

Ramziy va majoziy obrazlarning bolalar adabiyotida tutgan rolini misollar

yordamida tahlil qilish. Xudoyberdi To‘xtaboyev va Anvar Obidjon asarlari

misolida ramziy va majoziy obrazlarning ahamiyati xususida aniq xulosalar

chiqarish. Bolalar kitobxonligini rivojlantirishning usul va vositalari haqida

tahlillar berish.

Tadqiqotning vazifalari:

– Mavzuga oid pedagogik, ilmiy, psixologik, tarixiy, metodik

adabiyotlarni o‘rganish va tahlil qilish;

– Bolalar kitobxonligini rivojlantirish borasida amalga

oshirilayotgan ishlarni tahlil qilish;

– Bolalar adabiyotining maqsad va vazifalarini aniq belgilash;

– O‘zbek bolalar adabiyotida ramziy va majoziy obrazlarni tahlilga

tortish;

– Jahon bolalar adabiyotining bir uzvi sifatida rivojlangan o‘zbek

bolalar adabiyotining tarbiyaviy ahamiyatini aniq misollar yordamida

asoslash;

– Metodik tavsiyalar ishlab chiqib, amaliyotga joriy qilish.

Tadqiqotning obyekti. O‘zbek va jahon bolalar adabiyotida yaratilgan

asarlar.

Tadqiqotning predmeti: Bolalar adabiyotida ramziy va majoziy

obrazlarni o‘rganishning mazmuni, shakli, metodi va vositalari.

Tadqiqotning metodologik asosi. O‘zbekiston Respublikasi birinchi

prezidenti I.A.Karimovning asarlari, mamlakatimiz prezidenti Sh.Mirziyoyev7

tomonidan ishlab chiqilgan O‘zbekistonni 2017-2021-yillarda rivojlantirish

bo‘yicha harakatlar strategiyasi, farmonlari,O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy

dasturi”, Sharq allomalarining yosh avlod tarbiyasi va kamoloti to‘g‘risida

qarashlari.

Tadqiqotning metodlari:

– pedagogik va badiiy adabiyotlarni o‘rganish;

– kuzatish;

– qiyoslash;

– suhbat;

– pedagogik tajriba;

– savol-javob, so‘rovnoma

Tadqiqotning ilmiy yangiligi. O‘zbek bolalar adabiyotida bir necha yillar

davomida yaratilgan asarlarning didaktik qimmati, ramziy va majoziy

obrazlarning badiiy asardagi o‘rni xususida alohida tadqiqot ishi amalga

oshirilmagan. Qolaversa, bunday obrazlarning tarbiyaviy ahamiyati tahlil

qilinmagan. Shularni inobatga olganda ushbu BMI mavzusi ilmiy jihatdan

yangidir.

Tadqiqotning tarkibiy qismi. Kirish, 3 bob, 6 fasl, umumiy

xulosalar,foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va lug‘at materillaridan iborat

bo‘lib, 67 betni tashkil qiladi.