Adabiyotshunoslik «filologiya»(gr phileo sevaman va logos so‘z)

Tayanch tushunchalar:

Filologiya fani va uning sohalari. «Adabiyot». «Adabiyotshunoslik». Adabiyot￾shunoslik metodi va metodologiyasi. Adabiyotshunoslikning predmeti.

Adabiyotshunoslik — «filologiya»(gr. phileo - sevaman va logos - so‘z),

ya’ni «so‘zshunoslik» fanining katta bir sohasidir. Uning ikkinchi sohasi —

tilshunoslik yoki lingvistika (lat. lingua — til)dir. Ikkalasi ham o ‘ziga xos

tarzda so'zshunoslikning tabiatini o ‘rganadi.

Adabiyotshunoslik - jahon adabiyoti durdonalarini o‘rganish asosida

badiiy adabiyotning qonun-qoidalari, siru asrorlarini kashf etish bilan

shug‘ullansa, tilshunoslik — tilning grammatik qurilishi (morfologik va

sintaksis)ni, ya’ni so‘z shakllarini, ularning hosil bo‘lish yo‘llarini, so‘zlaming

morfema tarkibini, so‘z turkumlarini; so‘zlarining birikish yo‘llarini, gapn￾ing tuzilishi va tiplarini, gap bo‘laklarini o‘rganadi. Birgina jumla bilan

aytsak, adabiyotshunoslik — so‘zning san’atini, tilshunoslik — so zning

mag‘zini chaqadi.

Bu fanlar doimiy aloqada bo‘ladilar va hamisha bir-birlarining kamoloti

uchun xizmat qiladilar. Til va uning qonuniyatlari adabiyotning tug'ilishi va

rivoji uchun qanchalik xizmat qilsa, adabiyotning poetik tili — tilning rivoji

va qonuniyatlari mohiyatini ochish uchun shunchalik asos beradi.

«Adabiyot» atamasi (ar. - adab) «odob» so‘zidan olingan. Odob-axloq

jam iyat m a’naviyatining o ‘zagi, inson kam oloti(in so n iy lig i)n in g

ko‘rsatkichidir. Axloq — m a’naviyatning amalidir, ma’naviyat esa o‘zlikni

anglashdir. Uni o‘rganish — inson qalbiga sayqal berishdir. Shuning uchun

ham adabiyot inson tuyg‘ularining adadsiz to‘lqinlarini ezgulik yaratish ish￾iga safarbar etadi. U turli xalqlar tilida turlicha ataladi. Chunonchi, ruslarda

«literatura» (lat. litera — harf), nemislarda «wortkunst» (so‘zshunoslik), o ‘zbek

va tojiklarda «adabiyot»... Bundan qat’i nazar «adabiyot» so‘zi uch xil ma’noda

qo'llaniladi:
«Tilshunoshk nazariyasi)) fanining asosiy maqsadi tilshunoslik

sohasining predmeti va vazifalarini yoritish, fan doirasida 0‘rganila*

digan asosiy masalalarnmg mazmun-mundarijasini belgilash, tilning

ijtimoiy tabiati, vazifalari, shakllanishi, taraqqiyoti, tilning ichki

tuzihshi va sathlari, dunyo tillari, jumladan, turkiy tillar tavsifi

hamda tasnifi haqida bilim berishdir.

«Tilshunoslik nazariyasi» fanining vazifalari quyidagilardan

iborat:

- talabalarning o‘rta maktabda, akademik litsey va kasb-hunar

kollejlarida tilshunoslik fani bo‘yicha olgan bilimlarim nazariy

hamda amaliy jihatdan boyitish;

- til va jamiyat, tilning shakllanish va rivojlanish bosqichlari,

tilshunoslik fani, uning boshqa fanlar bilan aloqasi, predmeti va

sohalari, tarmoqlari, fanlar tizimidagi o‘rni haqida tushunchalar

berish;

- tilning fonetik-fonologik, leksilc, grammatik sathiga oid

nazariy-amaliy masalalar yuzasidan bilimlar bensh;

- dunyo tillari, tillarning o‘zaro hamkorligi, tillar taraqqiyoti,

tillar tasnifi, til oilalari haqida ma’lumot berish;

- talabalarni tilshunoslik fani bo'yicha keyingi kurslarda

o‘qitiladigan fanlarga nazariy jihatdan tayyorlash.

Mazkur o‘quv qoMlanma ana shu maqsad va vazifalarni

e’tiborga olgan holda tayyorlandi. QoMlanmada tilshunoslik fani,

uning yo‘nalish va bo‘limlari, til va jamiyat, til va tafakkur, til va

nutq munosabati, til birliklari va nutq birhklari mutanosibligi,

tilning tizim sifatidagi ichki tuzilishi, til sathlari, tillar tasmfi kabi

masalalar, tilshunoslikning boshqa sohalar bilan hamkorligi asosida

yuzaga kelgan sohalarm, ta’lim yo'nalishining o‘ziga xos xusu￾siyatlarini, tilshunoshk fanming so‘nggi yutuqlanni mobatga olgan

holda yontildi.

Mavzularni nazariy jihatdan yoritishda uzviylik, mantiqiy

ketma-ketlik tamoyillariga rioya etildi, har bir mavzuga o