Adib sobir termiziy nomli surxondaryo viloyat axborot kutubxona markazi

ADIB SOBIR TERMIZIY NOMLI SURXONDARYO 

VILOYAT AXBOROT KUTUBXONA MARKAZI 

 

AXBOROT-O’LKASHUNOSLIK SEKTORI 

 

 

 

SURXONDARYO-TARIX KO’ZGUSI 

(Surxondaryo viloyatining tabarruk ziyoratgohlari  

haqida uslubiy  qo’llanma) 

 

 

 

 

 

Termiz 

 

AL HAKIM AT- TERMIZIY MAQBARASI 

Termiziy  me'moriy majmui asrlar davomida  birnecha bor  qayta qurilgan .Masjid, 

maqbara  xonaqoh, qo'rixona kabi binolardan iborat boʻlgan. Dastlab xomgʻishtdan 

xonaqoh  (9-asr)  bunyod  etilib,  Hakim  Termiziy  shuyerda  yashab  mudarrislik 

qilgan.  Binodan  keng  hovlining  bir  qismi,  qalindevor  toʻsiqvashimoliy  – sharqiy 

burchagida  uncha  katta  boʻlmagan  yertoʻla  simonhujra  saqlangan.  Vaqtlar  oʻtish 

ibilan qabr ustiga, xonaqohning janubiy gʻarbiy burchagida xomgʻishtdan janubiga 

qaratib maqbara bunyod etilgan (9-asr).Termiziy maqbarasi xalqorasida ulugʻlanib 

avliyo qabri, muqaddas ziyoratgoh sifatida eʼzozlangan. Keyinchalik maqbaraning 

sharqiy  devoriga  tutashtirib  kichik  qo'rixona  va  oʻgʻli  al  Hakim  Abdulloh 

maqbarasi (10-asr), shimolda  uncha katta  boʻlmagan  hovliga qaragan 3  gumbazli, 

ravoqli  yoʻlak  koʻrinishida  ginamozgoh  masjidi  (11  —12-asrar)  hamda  birqator 

qoʻshimcha xonalar qoʻshilgan. 

 

 

Sulton Saodat Majmuasi

 

Sulton  Saodat Tеrmiz  sayyidlarining  daxma  makbarasi  sifatida  mashxurdir.Bu 

oilaviy  majmua  asrlarda  vomida  tashkil  topgan  butunboshli  mukammal  bir 

inshootdir.  Majmuaning  eng  qadimgi  qismi  uning  janubi-g'arbidagi  XI  asrda 

qurilgan  baland  gumbazli  ayvon    pеshtoqiostidagi  go'rlar  bilan  to'la  ikki 

maqbaradir.   Tugallangan  Sulton  Saodat  majmuasi  kеlishganayvonli,  yirik 

gumbazli  bosh  maqbara  (Xasan  al-Amir  maqbarasi)  atrofida  guruxlangan 

imoratlardan iboratdir. Sulton Saodatqariyb 7 asr (X-XVII) davomida shakllandi, u 

yegirmaga  yaqin  maqbarani  uz  ichiga  oladi.  XIV-XV  asrlarda  Sulton  Saodat 

majmuasida ham yangi maqbaralar qurilgan. 

 

SULTON SAODAT  MAJMUASI 

 Termizdagi meʼmoriy yodgorlik (10—17a.lar).Termizning sharqida joylashgan 

bu 

ziyoratgoh 7 

a. davomida 

shakllangan.20 

ga 

yaqin maqbarani oʻz 

ichiga 

olgan.Unda Sayyidlar sulolasining maqbaralari joylashgan. Dastlab shu atrofdagi  yerlar 

egasi, 

paygʻambarimiz 

avlodlaridan 

boʻlmish 

Hasanal 

Amir 

(9-a. 2-

yarmida vafot etgan) maqbarasi bunyod etilgan. Xalqorasida S.Sm. nomi bilan mashhur 

boʻlgan  maqbaralar  10-a.da,  qolganlari,  asosan, 15—17-a.larda  yon  mayon qurilib, 

uzun hovlining 2  tomonini  egallagan.  Makbaralar peshtoq va gumbazli chorsi xonalar 

(9×9,05  m  va  10,15×10,25  m)  dan  iborat.  Hovlining  toʻridagi  peshtoq  va 

ikki qanotidagi gumbazli  maqbaralar  birxil tarxda,  jan.  dagi  maqbara zinalar gʻisobiga 

kichikroq 

koʻrinadi. 

Shim. 

gʻarbidagi 

maqbaraning 

qurilma 

va bezaklari oddiy gʻisht (27×27×5  sm)  dan  juft  juft  qilib  terilib, mavjli bezak  hosil 

qilingan.  Ichki  xona  devorlariga  gʻishtdan hoshiyali

 

 boʻrtma ravoqlar ishlangan. 

Jan.gʻarbdagi maqbara shim.gʻarbdagidan biroz kichik, koʻrinishi oddiy, ganch suvokli.  

 

 

Qirqqiz  qalʼasi - Surxondaryo

 

viloyatidagi meʼmoriy yodgorlik (9—10a.lar); Termiz

 

tumanida (vayrona 

holida 

saqlangan). 

Nima 

maqsadda qurilganligi (qalʼa, saroy , xonaqoh, karvonsaroy) 

haqida 

maʼlumot 

yoʻq. Oʻrta

 

asrlarda Termiz shahrining tashqarisida joylashganligi 

qalʼa 

shahar 

tashqarisidagi qoʻrgʻon vazifasini oʻtaganligini koʻrsatadi. U dunyo tomonlariga moslab 

qatʼiy  mujassamotda  bunyod  etilgan.Qala toʻrtburchak tarhli (53,3×54,8  m),  1  qavatli, 

faqat yoʻlaklar umumiy  balandlikda  2  qavatli  boʻlib,  xom gʻisht (30×30×5  —  5,5  sm) 

lardan qurilgan, toq va ravoqlarida shu oʻlchamdagi pishiq gʻishtlar ham ishlatilgan. 

 

Qalʼaning  barcha  xonalari  va  markazdagi  sahn  (11,5×11,5  m)  oʻzaro  yoʻlaklar  bilan 

bogʻlangan; markaziy sahn hovli yoki gumbazli zal boʻlgan deb taxmin qilinadi. Ayvon 

va yoʻlaklar binoni 4 qismga boʻlgan. Bular: 2 ta birxil tuzilgan (5 xonava 3 tomonidan 

oʻralgan yoʻlak, eni 2,1 m) shim.-gʻarbiy va shim.-sharqiy hamla 2 ta jan.-gʻarbiy (2 ga 

yoʻlakcha  bilan  bogʻlangan  5  ta  xona)  vajan.-sharqiy  (yoʻlakcha  bilan  bogʻlangan  2  ta 

xona  va  3  ustunli  katta mehmonxona)  qismlardir.  Yoʻlaklar  va  xonalar  devordagi 

tuynuklar  orqali  yoritilgan.  Qirqqiz  qalʼasi  yopmasida  balxi  hamda  kesishgan 

gumbazsimon toqlar, boshqa turlardagi gumbazlar, toqlar va ravoqlar qoʻllanilgan. 

 

KOKILDOR OTA HONAQOHI

 

 

Kokildor-otaxonaqohi  o‘zining  arxitekturasi  va  ajoyib  qurilishi  bilan  farqqiladi.  Ushbu 

gumbazli 

va 

ko‘pxonali 

yodgorlikning 

old 

qismi 

g‘ishtdan 

ishlangan. 

UningqurilishidaSultonSaodatkompleksigao‘xshabuchpog‘onalik  old  qismi  g‘oyasi 

qo‘llanilgan.  Bino  rejasi  simmetrik  ravishda  bo‘lgan.  Markaziy  o‘qida  asosiy  kirish  va 

gumbazli  kattazaldan  iborat  ayvon  joylashgan.  Uning  atroflarida,  deyarli  parallel 

ravishda  oynali  ko‘rinishda  xonalar  joylashgan.  To‘g‘ri  to‘rtburchak  shakldagi  kirish 

markaziy zalga, yon kirish qismlari unga tutash xona va koridorlarga olib borgan. Bino 

devorlari  ganj  bilan  ishlov  berilgan.  Binoning  ichki  xonalarida  qabrtoshlari  bo‘lib, 

ularning orasida eng kattasi Kokildorotaga tegishli. 

 

 

 

Fayoztepa —  milodiy  1—3-asrlarga  oid  buddamonastir  ibodatxona  majmuasi 

(vixara).Termiz 

shahri 

yaqinidagi 

Eski 

Termiz 

shahar 

xarobalarining 

shim.gʻarbida. 

Horatepalan 

1 km 

shim.sharqda 

 

joylashgan. 

F.ning  ochilishi  1968  yil  bahorida  choʻpon  Absad  Beknayev  tomonidan  mergeliy 

ohaktoshidan  ishlangan  buddasanamini  Kuchmakumustidan  topib,  Termiz 

oʻlkashunoslik  muzeyiga  topshirishidan  boshlandi.Yodgorlik  1968—76  yillarda 

arxeolog  L.  I.  Albaum  tomonidan  oʻrganildi.  F.  maydoni  koʻchmaqumlar 

uyumidan  tozalangach,  uning  meʼmoriy  tarhi  ochilib,  u  3  qismdan  iborat 

monumental  inshoot,  yaʼni  markaziy  qismida  —  ibodatxona,  uning  shim.gʻarbida 

monastir,  jan.sharqida  esa    xoʻjalik  qurilish  inshootlaridan  iboratligi  aniklangan. 

Majmuaning umumiy maydoni 1,5mingkv. mgayaqin. 

 

 

Foydalanilganadabiyotlarvasaytlar: 

 

www.google.uzqidiruvtizimi 

www.meros.uz 

www.kamolot.uz 

www.advantour.com

 

Термиз  тарихидан  лавҳалар.//  Санъат  журнали  нашриёти. 

Тошкент-2008 

Абдулла 

Холмирзаев: 

Сурхондарёнинг 

табаррук 

зиёратгохлари.//  Ғафур  Ғулом  номидаги  Адабиёт  ва  санъат 

нашриёти. Тошкент-2001. 

Ал-Ҳаким  ат-Термизий  //  Янги  аср  авлоди  нашриёти. 

Тошкент-2008. 

 

 

 

Ахборот-Ўлкашунослик сектори томондан тайёрланди. 

Тузувчи: Бўринорова Дилором