Ҳадис илми ва унинг турлари

Заиф ҳадис.
Заиф – таркибида “саҳиҳ” ва “ҳасан” ҳадисларнинг сифати бўлмаган ҳадис. Учинчи тур ҳисобланган заиф ҳадиснинг энг мувофиқ таърифи ана шу.
Заиф ҳадиснинг турлари.
Мурсал - санадидан саҳоба тушуриб қолдирилган ҳадис тобийиндан ҳадис. Масалан. Тобиъийндан бўлиши нафиъ.”Расулуллоҳ с а в бундай дейдилар” ёки “Бундай қилдилар”ёхуд “У зотнинг ҳузурида бундай қилинди” дейди ёки шунга ўхшашдир таъбирни қуллайди демак бу ўринда ҳадис утмишга (бағлиқ ликни) йўқатгани учун зайиф: ровиси тамонидан саҳоба тушурилиб қолдирилгани учун – мурсал бўлади.
Мурсал ҳадис дин бобида ҳужжат ҳисобланмайди . Лекин кўпчилик уломалар бир саҳоба мурсал таризида ривоят қилган ҳадисни ҳужжат деб қабул қилинади ва бундай ҳадисларони зайиф деб ажабланмайди. Чунки ўша саҳоба мурсал таризда ривоёт қилган шу ҳадисни мутлоқ бошқа бир саҳобадан ешитганки, у саҳоба аҳволининг ноаниқлиги ҳадисни заиф деб ҳисоблашига асос бўлаолмайди.
Мунқотиъ – санатида бир ровий тушириб қолдирилган санадида мубҳам (намолум) бир кишига урин берилган ҳадис. Мунқатиъ ҳадис ҳам ҳудди мурсал ҳадисдек саналади иттисолини (боғлиқликни) йўқотгани туфайли зайифдир.Ҳофиз Ал – Хотийб Ал – Боғдодий Ал-кифоя ффий илмир ривос номли асарида бундай дийди.
Муиқотиъ мурсал кабидир.Фақат бу истилоҳ куринга санадида тобиъийн тушириб қолдирилган ривоят ҳақида қулланилади. Ҳозир Ал-хатийбнинг купинча деган такиди билан мунқатиъ борасида биз келтирган таъриф орасида ҳамма жиҳатдан мутоносиблик йуқимги аён. Ал-Хотибийнинг сузи мунқотиъ ҳадисларда купинча намоён буладиган бир сифатга нисбатга нисбатан алоҳида истилоҳдир. Ҳақиқий таъриф юуқорида биз тақдим этган таърифдир.
Муъдал-санадидан икки ёки кўпроқ тушириб қолдирилган ҳадис.
Муъдал махсус важҳ асасида мунқотиънинг бир қисми ҳисобланади. Бу ўринда ҳам заъфнинг сабаби худди мурсал ва мунқотиъда бўлганидек санадида итти солни (боғлиқликни) йўқотганлигидир. Агар бу уч истилоҳ орасида бир ўлчаб даража қўядиган бўлсак муъдалнинг аҳволи мунқотиъдан кўра ёмонроқ мунқотиънинг аҳволи эса мурсалдан кўра ёмонроқ деб айтишимиз мумкин. Демак, муъдалнинг мунқотиъдан кўра ёмонроқ эканлиги-инқитоъ, яъни узилиш санадининг бир жойида бўлгани учундир. Мабодо, инқитоъ, яъни узилиш санадининг икки жойида бўлган учундир. Мабодо, инқитоъ, яъни узилиш санадининг икки жойида ёки янада кўпроқ жойида бўлса, унда муъдалнинг аҳволидан фарқи қолмайди.
Мудаллас – айби яширинган ҳадис. Шу маънони билдирадиган мудаллас иккига бўлинади.
А)