Agro ilm – O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi №4. 2020 35 Қуйи амударё минтақасида силлиқ Қизилмия

№4. 2020
36
AGRO ILM – O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
IN VITRO ШАРОИТИДА ГИЛОСНИНГ КУЧСИЗ ЎСУВЧИ GISELA-5
ПАЙВАНДТАГИНИ ТУРЛИ ХИЛ ОЗУҚА МУҲИТЛАРИДА КУЛТУРАГА 
КИРИТИШ ВА ҚАЙТА КУЛТУРАЛАШ
The effects of sterilization and plant tissue culture medium composition to in-vitro introduction of explants of dwarf cherry 
rootstock–Gisela 5 are described in the article. The processes of bud growth and repeated culturing are reported.
УЎТ: 634.23.631.541.11.
Илдизпоя қаламчасидан экишда экиш муддати ва чуқурлиги 
ўсимликнинг ўсиб ривожланишига таъсир этиши кузатилди. 
Бунда ўсимликнинг илдизпоя қаламчаларидан униб чиқиши: 
март ойида экилганда 23-28 кунда ва илдизпоя ҳосил қилиши 98-
100% бўлганлиги кузатилади. Илдизпоя ҳосил қилган илдизпоялар 
сони апрель ойининг охири ва май ойининг бошларида экилганда 
камайиб кетади (75-85%). Лекин тупроқ ҳароратининг ортиши 
туфайли илдизпоя қаламчаларининг униб чиқиши тезлашади. 
Шунингдек, эрта баҳорда (20.03) экилган майдонларда ўсимлик 
бўйининг узунлиги 69-75 см ва ёншохлар сони 5-7 дона бўлади. 
Май ойида (5.05) экилган далаларда ўсимликнинг бўйи 57-69 см 
ва ёншохлар сони 2-4 донани ташкил қилади.
Экиш муддати ва чуқурлиги ўсимлик ўсиш даврининг давомий-
лигига ҳам таъсир этиши.
Минтақада силлиқ қизилмия ўсимлигининг ўсиш даври ок-
тябрь ойининг охири, ноябрь ойининг биринчи ярмида якунлана 
бошлайди. 
Илдизпоя қаламчасини эрта баҳорда ёки 20 мартда экканда 
ўсимлик ўсиш даврининг давомийлиги 207-209 кунни ташкил этади. 
Экиш муддати кечикиши сабабли ўсимликнинг ўсиш даври қисқариб 
боради. Май ойининг биринчи ўн кунлигида экилган майдонларда 
ўсимликнинг ўсиш даври 185-190 кунни ташкил этади.
Эрта баҳорда (20.03) экилган майдонларда ўсимликнинг жадал 
ривожланиши ва ўсиш даври давомийлигининг узайиши сабабли ил-
диз хомашёси ҳосилдорлигининг ортиши кузатилади. Ўсимликнинг 
илдиз хомашёси хосилдорлиги ўсимлик ривожланишининг бешинчи 
йили аниқланди. Бунда ўсимлик илдизпоя қаламчасидан эрта 
баҳорда (20.03) экилганда илдиз хомашё ҳосилдорлиги 4,2-5,7 т/га 
бўлади. Баҳорда энг юқори ҳосилдорлик экиш чуқурлиги 10-12 см 
бўлган майдонларда тўпланади (5,7 т/га). Кеч экилган майдонларда 
илдиз хомашё ҳосилдорлиги камайиб боради (3,0-3,5 т/га). 
Кузги экишда экиш муддати ва чуқурлиги ўсимликнинг ўсиб 
ривожланишига таъсир этиши кузатилади.
Бунда экилган қаламчалардан поя ҳосил бўлиши сентябрь 
ойида экилганда юқори бўлади (97-98%). Ноябрь ойида экилган 
майдонларда поя ҳосил бўлиши 51-65% ни ташкил этади. Кузда 
сентябрь-октябрь ойларида тупроқ ҳароратининг пасайиши ту-
файли қаламчадан ўсимликнинг униб чиқиши секинлашади (25-35 
кун ҳисобида). Шунингдек, сентябрь ойининг учинчи ўн кунлиги ва 
октябрь ойи бошларида экилган майдонларда ўсимлик бўйининг 
узунлиги 25-37 см бўлади. Экиш ноябрь ойи бошларида олиб борил-
ганда, ўсимлик бўйининг узунлиги 5-9 см атрофида бўлади. Кузда 
экилган майдонларда ўсимликларда ёншох ҳосил қилмайди ва ўсиш 
даври ноябрь ойи бошларида якунланади. Кузги экишда ўсимлик 
ривожланишининг бешинчи йилида илдиз хомашёси ҳосилдорлиги 
сентябрь (экиш) ойида 4,0-4,7 т/га ташкил қилади. Бундан кейинги 
муддатларда ҳосилдорлик аста-секин камайиб боради. Шунинг 
учун кузги экишда сентябрь ойининг учинчи ўн кунлиги ва октябрь 
ойининг биринчи ўн кунлигида бошлаган маъқул.
Хулоса. Ўсимликнинг экма плантацияларини барпо этишда 
экишни илдизпоя қаламчасидан экиб кўпайтириш услубидан фой-
даланиш самарали натижалар беради. Бу борада экишни баҳорда 
март ойининг учинчи ўн кунлиги ва апрел ойининг биринчи ўн 
кунлигида 10-12 см. чуқурликда олиб борган маъқул. Бу муддатда 
ўсимлик ўсиш даврининг давомийлиги узун бўлганлиги сабабли, 
унинг ўсиб ривожланиши жадал суръатларда кечади ҳамда илдиз 
хомашёси ҳосили юқори бўлади. Кузда илдизпоя қаламчасидан 
экишда сентябрь ойининг учинчи ўн кунлиги ва октябрь ойининг 
биринчи ярмида олиб бориш тавсия этилади.