Агросаноат мажмуаси иқтисодиёти

13.3. Қишлоқ хўжалигининг интенсивлаштириш даражаси ва
иқтисодий самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар 
Иқтисодий фан интенсивлаштириш кўрсаткичларини икки бўлиб 
ўрганади. Биринчи гуруҳга интенсивлаштириш даражасини ифодаловчи 
кўрсатгичлар киритилади. Бу кўрсатгичлар интенсивлаштиришнинг бир 
томонини ифода этади. Яъни, интенсивлаштириш даражаси маълум экин 
тури, чорва ҳайвонлари учун танланган техналогия бўйича меҳнат ва 
моддий харажатлар сарфи оширилишини кўрсатади. Бу кўрсатгичларда 
бир гектар экин майдонига, бир бош чорва ҳайвонига сарфланаётган 
(харажатланинг) ресурсларнинг миқдори ифода этилади. Буларга 
қуйдагилар киради; 
1. Экин майдони бирлигига тўғри келадиган асосий активлар ва 
айланма маблағларнинг миқдори. Бу хўжаликда мавжуд асосий активлар 
ва айланма маблағларнинг ўртача йиллик қийматини ер (экин майдони, 
ҳайдаланадиган ерлар ёки қишлоқ хўжалиги ерлари) майдонига бўлиш 
билан аниқланади. 
2. Бир бирлик ер майдонига тўғри келадиган жорий харажатлар 
миқдори. 
3. Бир бирлик ер майдонига тўғри келадиган жонли ва буюмлашган 
меҳнатнинг умумий миқдори. 
4. Бир бирлик ерга тўғри келадиган энергетик қувватлар миқдори. 
5. Ҳар 100 гектар ерга тўғри келадиган чорва молларининг бош сони. 
Ана шу кўрсатгичлар тизими интенсивлаштиришнинг даражасини 
ифода этади. 
Интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлигини ифодаловчи 

---

132 
кўрсатгичлар унинг иқтисодий моҳиятини очиб беради. Ишлаб 
чиқаришни интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги бир қанча 
кўрсатгичлар ёрдамида аниқланади. Уларга қуйдагилар киради. 
1. Ҳосилдорлик, ц/га.
2. Ер майдони бирлигидан олинаётган ялпи маҳсулот. 
3. Бир бирлик ер майдонидан олинадиган фойда миқдори. 
4. Меҳнат унумдорлигининг ошиши. 
5. Маҳсулот бирлиги таннархининг нисбатан пасайиши. 
6. Рентабелликнинг ўсиши. 
7. Фонд қийматининг ошиши.
Ана шу кўсаткичлар тизими ёрдамида интенсивлаштиришининг 
самарадорлиги аниқланади.